Domweg gelukkig in de DDR: Ostalgie

In veel geschiedenisboeken eindigt de geschiedenis van Oost- en West-Duitsland met de val van de Berlijnse muur in 1989. Maar de veranderingen in de voormalige DDR waren ongekend en maakten het leven daar niet altijd beter. Veel voormalig Oost-Duitsers denken nog altijd nostalgisch terug aan die tijd. Dat gevoel heet ‘ostalgie’.

40 jaar cultuurverschil

De aanvankelijke euforie na de val van de Muur verdween snel toen bleek dat de culturele en mentale kloof tussen de Oost en West heel groot was. Aan beide kanten van de grens ontbrak het gemeenschappelijke gevoel in één natiestaat te leven. Na de Tweede Wereldoorlog hadden de twee Duitslanden zichzelf opnieuw uitgevonden. West-Duitsland werd het toonbeeld van de moderne Westerse wereld.

In de DDR raakte men ondertussen gewend aan de realiteit van het socialisme en een overheid met eigen regels en gebruiken. Daardoor waren Oost-Duitsers over het algemeen meer dan hun West-Duitse landgenoten conventioneel, materialistisch en collectief ingesteld, op zoek naar welvaart en sociale zekerheid, vlijtig aan het werk en stelden ze veel vertrouwen in de overheid, die alle problemen zou oplossen. Die 40 jaar eigenheid maakte het niet makkelijk voor Oost-Duitsers om naadloos over te gaan in de West-Duitse cultuur, hoewel dat wel als vanzelfsprekend van hen werd verwacht.

Teleurstellende hereniging

Na de hereniging van Duitsland in 1990 dachten Oost-Duitsers te kunnen delen in de West-Duitse welvaart, maar dat viel tegen. Zij verdienden 15 tot 20 procent minder dan West-Duitsers. Ook hadden de oosterlingen het gevoel dat alles waar ze trots op waren hen werd afgenomen of zelfs werd ‘gekoloniseerd’ door West-Duitsers. De sluiting van veel van hun fabrieken, bijvoorbeeld die waar de iconische Trabant-auto’s werden gemaakt, raakte hen in het hart. De zitting van West-Duitsers in lokale besturen en het feit dat West-Duitsers na de hereniging vaak de nieuwe eigenaren van Oost-Duitse huurhuizen werden, raakte het zelfrespect van de Oost-Duitsers. Het wekte een gevoel van heimwee naar vroegere tijden op: de Ostalgie.

Ostalgische cultuur

Het nostalgische gevoel naar de vroegere DDR kwam naar voren in televisieshows, literatuur en films, zoals de bekende speelfilm Goodbye Lenin! (2003), waarin zowel de komische kant als de bedenkelijke kanten van de DDR belicht werden. Maar ook in de supermarkt was de invloed van Ostalgie merkbaar. Veel Oost-Duitse voedingsproducten werden aanvankelijk na de hereniging minder verkocht, maar later opnieuw op de markt gebracht. Het merk Vita Cola verloor na 1989 bijvoorbeeld de concurrentiestrijd met het Amerikaanse Coca-Cola en verdween uit de schappen, maar werd in 1994 alweer opnieuw in productie genomen. Tegenwoordig is het colamerk dankzij de Ostalgie nog steeds populair en zelfs sponsor van een Oost-Duitse voetbalclub.

Realiteit

Was het leven ook echt beter in het voormalige Oost-Duitsland? Op die vraag in een enquête van het Duitse blad Der Spiegel antwoordde 57 procent van de voormalige Ossies ‘ja’. Een belangrijke reden voor dat gevoel kan zijn dat er niemand werkloos was in de socialistische staat. Dat veranderde na de hereniging, waarna Oost-Duitsers de concurrentie op de arbeidsmarkt moesten aangaan met hoogopgeleide West-Duitsers. Hoewel Oost-Duitsers het gevoel hadden tweederangsburgers te zijn in het verenigde Duitsland, werden er met het project ‘Aufbau Ost’ miljarden gepompt in de moderne opbouw van de voormalige DDR. En hoewel sommige deelstaten, zoals Mecklenburg-Vorpommern en Brandenburg achterbleven bij de rest, was de groeiende welvaart in veel Oost-Duitse deelstaten al snel voelbaar.

Hoewel Duitsland inmiddels bijna 30 jaar herenigd is, bestaan de ostalgie en de culturele kloof tussen oost en west tot vandaag de dag. Toeristen in Berlijn hebben inmiddels de gecommercialiseerde vorm van Ostalgie ontdekt en trekken enthousiast klikkend met hun fotocamera’s massaal in Trabantjes door het oude Oost-Berlijn. Zo levert die Ostalgie dus ook nog iets op.