Geschiedschrijving vanuit Tiel

Toen de Duitse keizer in 1018 een strafexpeditie naar Vlaardingen stuurde, was dit voor een belangrijk deel als een reactie op de klachten van Tielse kooplieden. De handel van de Betuwse stad leed namelijk ernstig onder de tolheffingen van graaf Dirk III. Dat we vrij goed op de hoogte zijn van het Tielse perspectief van toen komt door de bronnen die uit de stad zijn overgeleverd. Binnen de middeleeuwse geschiedschrijving van de Lage Landen, neemt Tiel dan ook een bijzondere plek in.

Alpertus van Metz

De monnik Alpertus van Metz is een van de belangrijkste kroniekschrijvers van de elfde eeuw. Hoewel hij in Metz in het huidige Frankrijk werd geboren, verbleef hij lange tijd in en rondom Tiel. Zijn voornaamste werk is Gebeurtenissen van deze tijd. Dit boek beslaat de periode van 990 tot 1021 en beschrijft de geschiedenis van West-Europa, waarbij de focus ligt op Frankrijk en de Lage Landen. Hierbij besteed hij speciale aandacht aan de Betuwe. Een van de hoofdthema’s hierbij is een opvolgingsdrama, dat nauwelijks voor Shakespeares Macbeth onder doet.

Annales Tielenses

Rond 1440 werden de Annales Tielenses opgesteld. Ze zijn in feite een jaartallenlijstje, waarin de belangrijkste gebeurtenissen van de periode 693-1345 worden vermeld. De berichten gaan voornamelijk over politieke gebeurtenissen en het doen en laten van de verschillende adellijke families. Bepaalde feiten uit de Karolingische en Ottoonse periode lijken te zijn overgenomen van andere kronieken. Los hiervan biedt de tekst echter wel veel informatie over Tiel en omgeving tijdens de vroege- en hoge middeleeuwen.

Chronicon Tielense

De Chronicon Tielense, of de Tielse kronieken, is om verschillende redenen een opmerkelijke tekst. Het is een zestiende-eeuwse bundeling van drie verschillende boekwerken, met elk hun eigen onderwerp en auteur. Een daarvan bevat een opsomming van gebeurtenissen in Tiel tussen 1552 en 1566. De andere twee delen stammen uit de vijftiende eeuw en hebben nogal afwijkende onderwerpen. De ene omvat een vijftiende-eeuwse beschrijving van de wereldgeschiedenis en de andere een topografische beschrijving van het Heilige Land. Omdat er geen proloog aan de bundel is toegevoegd, zullen de motieven van de auteur om de kroniek op te stellen helaas altijd een raadsel blijven.

Uiteindelijk verwierf alleen de bundel over de wereldgeschiedenis enige bekendheid in Nederland. Deze bundel is in zes boeken opgedeeld en behandelde chronologisch de geschiedenis van de mensheid sinds de schepping. De eerste vijf boeken gaan voornamelijk over oude beschavingen, zoals de Perzen, Grieken en Romeinen. Deze boeken waren op bekende bronnen gebaseerd, waaronder de Bijbel, en bevatten dus weinig nieuwe informatie.

Eerste vermelding Lage Landen

Het zesde boek trok daarentegen meer aandacht. Dit boek ging over de geschiedenis van de Lage Landen. De auteur was daarmee de eerste die met dat begrip naar de verschillende Nederlandse gewesten verwees. Dit boek bracht nog onbekende informatie aan het licht over de regio in de middeleeuwen. Vandaar dat het in de achttiende eeuw de aandacht van Johannes Diederik van Leeuwen. In 1789 gaf van Leeuwen een vertaling van het zesde boek uit, onder de titel Chronicon Tielense. Daardoor is dit boek als de Tielse kronieken de geschiedenis ingegaan, terwijl het in feite maar een klein deel van de bundel vormt.

Leestip

Gebeurtenissen van deze tijd – Een fragment over bisschop Diederik I van Metz – De mirakelen van de heilige Walburg in Tiel
Auteur: Alpertus van Metz
Editie: Hans van Rij
ISBN: 9789065500717
Prijs: €15,–
Uitgever: Verloren

Bestel Gebeurtenissen van deze tijd

Bronnen:

• Jan Kuys e.a., De Tielse Kronieken (Verloren 1983).
• M. Carasso-Kok, 'J. Kuys, De Tielse kroniek. Een geschiedenis van de Lage Landen van de volksverhuizingen tot het midden van de vijftiende eeuw, met een vervolg over de jaren 1552-1566', BMGN - Low Countries Historical Review 100 (1985):3, pagina 469–470. 
• NRC

Afbeelding:

• Foto: Havang(nl) [CC BY-SA 3.0 or GFDL], from Wikimedia Commons