Chemnitz: het industriële hart van Saksen

In de negentiende eeuw was de Duitse stad Chemnitz een belangrijk industrieel centrum in Saksen. De stad had zo’n grote industrie, dat Chemnitz zelfs de bijnaam ‘Manchester van Saksen’ kreeg. Al aan het begin van de negentiende eeuw, Napoleon was nog maar net verslagen in de slag bij Leipzig, ontstonden hier de eerste grote fabrieken. Die fabrieken produceerden, net als in Engeland, vooral textiel.

In de lange negentiende eeuw groeide de industrie rondom Chemnitz als kool. Die fabrieken trokken talloze arbeiders aan en de stad groeide razendsnel. In 1801 had de stad iets meer dan tienduizend inwoners, een eeuw later woonden er meer dan tweehonderdduizend mensen in de stad en in 1912 telde Chemnitz meer dan driehonderdduizend inwoners.

Chemnitz centrum van machinebouw

Veel van de fabrieken in Chemnitz produceerden machines voor andere fabrieken. Al in 1837 werden in Chemnitz de eerste stoommachines geleverd. De machinefabrieken uit Chemnitz leverden, stonden hoog aangeschreven, en Chemnitz groeide uit tot het centrum van de Duitse machinebouw.

Saksisch Manchester

In en rond de stad verschenen grote fabriekshallen. Rijke fabriekseigenaren lieten hun welvaart zien door middel van bijzondere ontwerpen voor de grote fabriekshallen én voor hun woonhuizen. Architecten uit binnen- en buitenland ontwierpen gebouwen volgens de laatste mode in Jugendstil, Nieuwe Zakelijkheid en het Bauhaus. Zo liet fabriekseigenaar Herbert Eugen Esche een villa ontwerpen in die bouwstijl. Zowel het gebouw als het interieur zijn bewaard gebleven en zijn nog altijd een toonbeeld van de Jugendstil. Daar tegenover stond weer een nieuw warenhuis dat de firma Schocken in 1930 in Chemnitz liet bouwen. Dat gebouw was juist geïnspireerd op de nieuwe architectuur van het Bauhaus.

De gebouwen gingen ook de hoogte in. Het veertig meter hoge hoofdkantoor van weverij Möbelstoff-Weberei Cammann & Co. was lange tijd een van de hoogste gebouwen van Duitsland. Zelfs in Berlijn stonden tot 1929 geen hogere gebouwen. Maar de skyline van Chemnitz toch vooral gedomineerd door rokende schoorstenen. Het waren er zo veel, dat Chemnitz werd vergeleken met de Engelse industriestad Manchester, dat bekend stond om de rokende schoorstenen die boven de stad uittorenden.

Al die bedrijvigheid zorgde ervoor dat ook de spoorwegen floreerden. Fabrieken uit Chemnitz leverden de locomotieven waarmee grondstoffen werden aangevoerd en eindproducten naar de markten werden gebracht.

Tweede Wereldoorlog en DDR

De internationale crisis van de jaren 30 en de daaropvolgende Tweede Wereldoorlog waren een grote klap voor de voor de industrie in Chemnitz. Zeker de geallieerde bombardementen in 1945 zorgden voor grote schade. Een groot deel van de stad werd in de as gelegd.

Na de Tweede Wereldoorlog begon het DDR-regime met een grote herbouw van Chemnitz, dat werd omgedoopt tot Karl Marx-stadt. Ook de fabrieken kwamen terug, en tijdens de DDR werd Chemnitz weer een belangrijk industrieel centrum. Twintig procent van de industrie van de DDR lag in Chemnitz. Daarbij lag net als voor de oorlog de op de machinebouw. Ondanks de belemmeringen die het communistische regime aan de handel oplegde, gingen producten uit Chemnitz de hele wereld over.

Net als voor de oorlog bood de florerende industrie de mogelijkheid om groots en volgens de laatste –socialistische- mode te bouwen. Grote nieuwbouwprojecten moesten de problemen van de naoorlogse schade oplossen, maar ook de grandeur van de DDR uitstralen. Gebouwen verrezen in socialistische vormen van neoclassicisme, zoals het Kulturpalast, maar juist ook in moderne bouwstijlen zoals de Stadthalle.

Na de val van de Muur

In de jaren 80 kwam daar verandering in. De crisis in de DDR ging niet aan Chemnitz voorbij. Maar tijdens de economisch moeilijke periode voor en vlak na de val van de Muur, bleek het rijke industriële verleden van de stad een stevig fundament voor de welvaart van de stad. De goed geschoolde arbeidersklasse zorgde ervoor dat de regio rondom Chemnitz aantrekkelijk bleef voor fabrieken. Het industriële verleden van de stad werd iets om trots op te zijn. 

Dat komt ook naar voren in het Industriemuseum in Chemnitz. In de gebouwen die nu museum zijn, zat tot 1982 een grote machinefabriek. Tussen 1999 en 2002 werden de fabriekshallen omgebouwd tot een groot museum, waarin alle facetten van de Saksische industriecultuur aan bod komen.