Het mysterie van de grootste kunstroof ooit

Rembrandt, Vermeer, Manet. Allemaal zijn het schilders waarvan werken zijn gestolen tijdens de grootste kunstroof ooit. De kunstroof van het Isabelle Stewart Gardner Museum uit 1990 wordt gezien als de meest kostbare diefstal van privé-eigendommen uit de geschiedenis. Uit het museum in Boston zijn werken gestolen die samen een waarde van ongeveer een half miljard dollar hebben. Hoe heeft deze kunstroof plaats kunnen vinden?

Isabelle Stewart Gardner Museum

Het Isabella Stewart Gardner Museum werd gebouwd onder leiding van kunstverzamelaar Isabella Stewart Gardner om haar persoonlijke kunstcollectie te huisvesten. Het museum werd geopend in 1903 en Gardner bleef de collectie uitbreiden tot ze stierf in 1924. Ze liet het museum 3,6 miljoen dollar na uit haar testament. Tevens was het haar wens dat er geen grote veranderingen aan het museum plaatsvinden en dat er geen kunstwerken worden verkocht of worden toegevoegd aan de collectie.

Het museum was erg in trek bij museumgangers, maar tegen de jaren tachtig had het museum bijna geen geld meer. Deze financiële problemen lieten het museum in slechte staat achter. Er was geen klimaatbeheersingssysteem of een verzekeringspolis en de gebouwen waren toe aan onderhoud. In 1982 was er al door de FBI een complot ontdekt van criminelen uit Boston om het museum te beroven. Hierna investeerde het museum in een betere beveiliging. Desondanks verdienden de bewakers nauwelijks meer dan het minimumloon en waren zij vaak niet goed getraind. Ook waren er geen camera’s in het museum en de enige manier om de politie in te schakelen was door middel van een knop bij de beveiligingsbalie.

De roof

Ondanks de verbeteringen was de grootste oorzaak van de roof het gebrek aan moderne beveiliging. In de nacht van 18 maart 1990 ging het brandalarm af in het museum. De twee bewakers die nachtdienst hadden, gingen ervan uit dat dit vanwege een technische storing was, omdat er geen brand of rook in het museum was. Niet veel later probeerden de twee dieven, gekleed als politieagenten, het museum binnen te komen onder het excuus dat zij een melding kregen die moest worden onderzocht. Toen de twee binnen werden gelaten, overmeesterden de rovers beide bewakers. De bewakers werden vastgebonden en naar de kelder gebracht.

Uit de Dutch Room hebben de dieven vervolgens de schilderijen ‘Christus in de storm op het meer van Galilea’ en ‘Een dame en een heer in het zwart’ van Rembrandt gestolen, net als een kleiner getekend zelfportret van Rembrandt. In dezelfde Dutch Room namen de inbrekers ‘Landschap met obelisk’ door Govert Flinck, ’Het Concert’ van Johannes Vermeer en een Chinese vaas mee. In de Short Gallery hebben de rovers een adelaarsknop van een vlaggenstok gestolen, samen met vijf schetsen van Edgar Degas. Als laatste namen ze ‘Chez Tortoni’ van Édouard Manet mee uit de Blue Room.

De roof duurde in totaal 81 minuten. In die tijd zijn ongeveer 500 miljoen dollar aan kunstwerken gestolen. De helft van dit bedrag staat op het conto van de vermissing van ‘Het Concert’ van Johannes Vermeer. Van de schilder zijn slechts 34 werken bekend, waardoor dit schilderij van onschatbare waarde is. Experts menen zelfs dat dit het meest kostbare gestolen object ter wereld is, met een waarde van ongeveer 250 miljoen dollar. ‘Christus in de storm op het meer van Galilea’ van Rembrandt wordt geschat op een waarde van 100 miljoen dollar, gezien het zijn enige schilderij van een zeegezicht is.

Eigenaardigheden

Aan de roof zijn een aantal eigenaardigheden waardoor men denkt dat het geen professionals waren die de roof uitvoerden en dat zij wellicht hulp kregen van een van de bewakers. Allereerst werd de zijdeur van het museum door een van de bewakers open en dicht gedaan tijdens zijn patrouille, waarvan onderzoekers denken dat het mogelijk een signaal was aan de dieven. Tevens werd er in de Blue Room geen beweging waargenomen door de bewegingssensor in de tijd dat de kunstroof plaatsvond, alleen tijdens de patrouille van de bewakers registreerde de sensor bewegingen in de ruimte. Onderzoekers vonden het tevens opmerkelijk dat de dieven geen moeite hadden om de kelder te vinden waar zij de bewakers vastbonden. De bewaker zelf beweert echter van niks te weten en is niet veroordeeld, de FBI achtte beide bewakers te incompetent om zo'n uitgebreide overval uit te kunnen voeren.

Experts zijn ook verbaasd over de keuze van objecten die zijn gestolen. Bepaalde kunstwerken die nog waardevoller zijn, hebben de dieven laten hangen. De Chinese vaas die wel is meegenomen, was echter ‘slechts’ een paar duizend dollar waard. De dieven zouden kunnen hebben gedacht dat de adelaarsknop van de vlag van goud was, maar ook deze is relatief weinig waard. Tegelijkertijd hebben ze wel waardevolle werken van Raphael, Botticelli en Michelangelo laten hangen. De derde verdieping, waar ‘De ontvoering van Europa’ door Peter Paul Rubens hing, een van de meest waardevolle schilderijen in Boston, hebben de dieven nooit betreden.

Het mysterie van de kunstroof

Omdat er geen fysiek bewijs is achtergelaten, werd het onderzoek vooral uitgevoerd door middel van ondervragingen. De FBI richtte zich met name op de maffia van Boston. Ondanks het feit dat verdachten een geldbeloning, verminderde gevangenisstraffen of zelfs immuniteit kregen aangeboden, ontkenden allen iets van de zaak af te weten.

In 1994 ontving het museum een anonieme brief van een derde partij die probeerde te onderhandelen over de terugkeer van de kunstwerken. De schrijver leverde informatie die destijds alleen bekend was bij het museum en de FBI om geloofwaardigheid vast te stellen. Het museum gaf aan interesse te hebben in onderhandelingen maar in een tweede brief gaf de schrijver aan tijd nodig te hebben om de opties te evalueren. Hierna heeft het museum geen brieven meer ontvangen. Het is nog altijd een mysterie waar de kunstwerken zich bevinden. Momenteel is er een beloning van 10 miljoen dollar voor informatie die leidt tot de terugkeer van de kunstwerken, de grootste beloning die ooit is aangeboden door een particuliere instelling.

Bronnen:

• Gardner Museum: Theft Story
• All That’s Interesting: Inside The Baffling, Unsolved Case Of The Isabella Stewart Gardner Museum Heist
• The Guardian: Will Boston's $500m art heist ever be solved?

Afbeeldingen:

• Het lijst waar ooit 'Christus in de storm op het meer van Galilea' van Rembrandt in werd getoond, via Wikimedia Commons
• De binnenplaats van het Isabella Stewart Gardner Museum in 2015 via Wikimedia Commons
• 'Het Concert' van Johannes Vermeer uit circa. 1664 via Wikimedia Commons