Het beleg van Wenen, 1683 - waarom mislukte de Turkse aanval?

Het beleg van Wenen in 1683 spreekt nog steeds tot de verbeelding. Volgens sommigen werd voor de poorten van de stad de opmars van de islam gestuit en het christelijke Europa gered. In werkelijkheid speelden er heel andere belangen. Ivo van de Wijdeven duikt in een conflict dat Europa eeuwenlang in zijn greep hield.

Europeanen associeerden de term ‘conflict tussen Oost en West’ lang met dreiging vanuit Rusland. Vooral de Koude Oorlog heeft in dat opzicht diepe sporen nagelaten en de Russische president Vladimir Poetin lijkt die nog eens dunnetjes over te willen doen. De angst voor Rusland stamt echter pas uit de 19de eeuw. Voordien was er een andere grote vijand in het oosten: het Ottomaanse Rijk. Meer dan vierhonderd jaar lang was niet de tsaar maar de sultan de grote boeman en stond ‘de Turk’ in heel Europa symbool voor terreur, tirannie en onderdrukking.

De onweerstaanbare opkomst van het Ottomaanse Rijk

Vanaf de tweede helft van de 14de eeuw waren de Ottomanen vanuit Anatolië – deel van het huidige Turkije – onstuitbaar opgerukt van oost naar west. In veldslagen zoals op het Merelveld (nu Servië, 1389), in 1396 bij Nicopolis en in 1444 bij Varna (beide nu in Bugarije) werden de Europeanen keer op keer verslagen. Groot was de ontzetting in heel Europa toen in 1453 Constantinopel, eens de trotse hoofdstad van het Byzantijnse Rijk, in Ottomaanse handen viel.

Süleyman I verslaat Hongaarse koning

Vanaf dat moment was er een vrijwel permanente druk uit het oosten. Het koninkrijk Hongarije vormde in eerste instantie de belangrijkste verdedigingslinie, maar in 1521 veroverde sultan Süleyman I de onneembaar geachte vestingstad Belgrado – de sleutel tot overheersing van de Balkan. In 1526 werd de Hongaarse koning verpletterend verslagen bij Mohács en viel Boedapest in Ottomaanse handen. Nu strekte hun rijk zich uit van de Eufraat tot de Donau en richtte Süleyman zijn vizier op Wenen.

Suleyman wilde keizer van Rome worden

Wenen was speciaal voor de sultan: als bakermat van het huis Habsburg van keizer Karel V was het een van de belangrijkste steden van het Heilige Roomse Rijk, dat in naam de voortzetting was van het West-Romeinse Rijk. Volgens de Europeanen was dit het enige rechtmatige ‘Romeinse’ rijk na de val van het Oost-Romeinse Rijk, zoals het Byzantijnse Rijk ook wel werd betiteld. De Ottomaanse sultans meenden juist dat zij door de verovering van Constantinopel aanspraak konden makenmaakten op de titel Kayser-i Rûm (keizer van Rome).

Waarom mislukte de Turkse aanval? En wat was er gebeurd als Wenen wel was veroverd? Je leest het volledige artikel in het extra dikke herfstnummer van Geschiedenis Magazine.