De uitvinding van de lobotomie

De lobotomie is een chirurgische behandeling die uitgevonden werd in de 20e eeuw door Portugese neuroloog António Egas Moniz, hij voerde deze behandeling uit op mensen met een psychiatrische stoornis. Er werden gaatjes geboord in de schedel waarbij vervolgens weefsel van de frontale hersenkwabben vernietigd werd. De frontale kwabben hebben een functie voor de uiting van de eigen persoonlijkheid. Door lobotomie toe te passen werd geprobeerd stoornissen in de persoonlijkheid, zoals schizofrenie, te verhelpen. Toch bleken de effecten van deze behandeling onvoorspelbaar en waren er veel bijwerkingen. Hoe kan het dan dat zo’n bizarre en gevaarlijke behandeling toch razend populair werd?

Hoe ontstond de lobotomie?

In 1935 in Londen werd een congres voor neurologen gehouden, Moniz bezocht het congres en kreeg te horen over een chimpansee waarbij de frontaalkwabben verwijderd waren. Het dier was voorheen agressief maar bleek na de behandeling meegaand en rustig te zijn geworden. Ook werd er een operatie gepresenteerd die op een mens was uitgevoerd, het ging hier over een man met een enorme tumor in zijn frontaalkwabben. Na de verwijdering van de tumor was de man opschepperig geworden. Wat bleek? De effecten op mens en dier leken tegengesteld te zijn. Toch besloot Moniz aan de gang te gaan met menselijke patiënten. Zo vond hij een chirurg die bereid was om gaten te boren in de schedels van patiënten met psychische klachten. Nadat de gaten waren geboord in de schedel werd hersenweefsel vernietigd met pure alcohol.

Walter Freeman  

Walter Jackson Freeman II was een neuroloog die de lobotomie naar Amerika bracht en het daar razend populair maakte met zijn eigen nieuwere methode. Rond 1940 vond Freeman dat de lobotomie makkelijker kon. De oorspronkelijke lobotomie vereiste een operatieruimte, chirurgen en veel werk. Aangezien de meeste psychiatrische inrichtingen geen operatieruimte of chirurgen hadden, wilde Freeman een revolutionaire oplossing bedenken.

Zijn oplossing was een lobotomie met een ijspriem, dit zorgde voor zo een snelle en nette methode dat het zelfs bij dokterspraktijken en psychiaters op kantoor werd uitgevoerd. De eerste behandeling van Freeman werd uitgevoerd op Sallie Ellen, een depressieve huisvrouw, en ging als volgt: Freeman maakte Sallie bewusteloos door middel van een elektroshock en stak vervolgens de ijspriem boven haar oogbal en sloeg hem via haar oogkas door haar schedel, waardoor de ijspriem zich in haar frontaalkwabben terechtkwam. Freeman maakte op die manier snijwonden in haar frontale kwabben met de ijspriem. Hij stuurde Sallie vervolgens naar huis met de taxi.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Een nieuwe wereld ging open voor Walter Freeman, hij had het idee dat hij het antwoord had gevonden op de depressie van Sallie. Hij geloofde namelijk dat psychische aandoeningen zoals depressie verband hielden met overactieve emoties en dat hij deze gevoelens kon wegsnijden door in de frontaalkwabben te snijden.

In het tijdperk vóór psychiatrische medicijnen, toen staatsinstellingen overstroomd werden met geesteszieke patiënten, stonden ziekenhuizen, gezinnen en de pers te popelen om ‘wondermiddelen’ zoals de ijspriem lobotomie te omarmen.

Freeman reisde 20 dagen lang in een busje om 55 psychiatrische instellingen te bezoeken en daar de lobotomie uit te voeren en te leren aan anderen. Freeman heeft zo’n 2500 behandelingen uitgevoerd met de ijspriem methode waaronder op de zus van John F. Kennedy, Rosemary Kennedy.

Afschaffing van de lobotomie

In de jaren ’50 werd de lobotomie steeds minder gebruikt en dat kwam door de uitvinding van ‘Thorazine’, dit was het eerste antipsychotica. Thorazine werd zo razend populair dat het vervolgens een ‘chemische lobotomie’ werd genoemd.  Tegen de jaren ’70 aan werd de lobotomie in de meeste landen verboden. Er kwam dus ook een eind aan de praktijken van Freeman. Hij deed zijn laatste lobotomie in 1967 bij Helen Mortensen, een bekende patiënt van hem die voor haar 3e lobotomie kwam. Mortensen overleed aan een hersenbloeding tijdens de operatie. Dit was de doorslag om Freeman te verbannen van het uitvoeren van deze operaties.

Had lobotomie effect?

Er zijn ongeveer 50.000 Amerikanen geweest die een lobotomie hebben ondergaan, waarvan de meeste tussen 1949 en 1952. Zo’n 10.000 van de 50.000 behandelingen waren transorbitale ofwel met een ijspriem. De rest waren prefrontaal, wat de behandeling met het boren in de schedel inhoudt. De situatie van 63% van de patiënten leek in eerste instantieverbeterd, in 24% van de gevallen bleef de situatie onveranderd en in 14% van de gevallen werden de klachten erger na de operatie. Op het eerste gezicht mooie resultaten, maar dat viel uiteindelijk tegen. Van de patiënten bij wie de situatie in eerste instantie beter leek door de operatie, kwam een deel later toch terug met klachten, de situatie was dus helemaal niet verbeterd. Over de gevolgen van de behandeling op de lange termijn was destijds simpelweg niet genoeg informatie bekend en dat leidde tot vreselijke blunders waardoor patiënten nooit meer zichzelf werden.

Worden zulke behandelingen nog gebruikt? 

Tegenwoordig zijn er veel antipsychotica die veel veiliger zijn om te gebruiken. Er is veel meer kennis over psychiatrische stoornissen en mentale gezondheid over het algemeen. Een depressieve huisvrouw zou tegenwoordig naar een psycholoog kunnen en  alleen indien noodzakelijk medicatie voorgeschreven krijgen. Ijspriemen door oogkassen steken zal niet meer vaak voorkomen. Zulke extreme operaties worden namelijk bijna niet meer uitgevoerd. Ja, bijna want sommige lobotomieën worden hedendaags nog in het geheim uitgevoerd