Hoe mummificeerden de oude Egyptenaren hun doden?

Aan de hand van een onlangs ontdekte medische handleiding over mummificeren hebben Deense egyptologen het voor elkaar gekregen om het balsemproces van de oude Egyptenaren verder te reconstrueren. De handleiding is 3500 jaar oud en daarmee de oudste nog bestaande handleiding over mummificatie die tot nu toe is ontdekt. Hoe mummificeerden de oude Egyptenaren hun doden?

Geschreven bronnen over het mummificatieproces van de oude Egyptenaren zijn erg schaars, vandaar dat deze vondst zo speciaal is. De meeste geheimen van de kunst van het mummificeren werden waarschijnlijk mondeling doorgegeven van de ene balsemer aan de andere, waardoor er weinig schriftelijk bewijs bewaard is gebleven. De medische handleiding die nu gevonden is, werd ontdekt in een 3500 jaar oud stuk papyrusrol en ontcijferd door egyptologen, waaronder Sofie Schiodt van de universiteit van Copenhagen. De medische handleiding geeft een nog beter beeld van het mummificatieproces dat de oude Egyptenaren toepasten, het zit hem vooral in de specificatie van het proces dat is verdeeld in vier intervallen, waarbij de balsemers elke vier dagen actief aan de mummie werkten. Daarbij geeft de handleiding ook niet eerdere bekende informatie over het balsemen van het gezicht. Om het gezicht worden rode stukken linnen aangebracht die bekleed zijn met plantaardige geurstoffen en bindmiddelen, zodat er een soort beschermende cocon om het gezicht ontstaat.

Volgens Schoidt leest de tekst als een soort geheugensteuntje, dus de beoogde lezers moeten naar alle waarschijnlijkheid specialisten zijn geweest die het proces goed kenden en hooguit aan bepaalde details moesten worden herinnerd, zoals het gebruik van een specifieke soort zalf.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

De eerste Egyptische mummies

Het mummificeren van lichamen door de oude Egyptenaren gaat terug tot zo vroeg als 3500 v.Chr. Het woord mummie komt van het Latijnse woord mumia, dat is afgeleid van het Perzische mum, dat ´was´ betekent en verwijst naar een gebalsemd lichaam dat eruitzag als een soort wassenbeeld. Naar alle waarschijnlijkheid zijn de eerste mummies in het oude Egypte per ongeluk ontstaan door de natuurlijke omgeving waarin ze werden begraven. De lichamen werden in het droge zand begraven en aangezien er in Egypte weinig tot geen regen viel, kon er geen vocht bij komen. Het droge zand, de hitte en de lucht zorgden ervoor dat de lichamen die in ondiepe putten waren begraven, bewaard bleven. Vanuit deze ontdekking zou het latere idee van mummificatie zijn ontstaan.

Maar er zijn ook vondsten die deze theorie tegenspreken. Zo werd er in 2018 vastgesteld dat een 5600 jaar oude mummie die in Turijn tentoongesteld lag, opzettelijk was gemummificeerd met linnen omhulsels en balsemolie, gemaakt van naaldhars en aromatische plantenextracten. Dit zou betekenen dat de oude Egyptenaren al veel langer de kunst van het mummificeren toepasten.

Er wordt vanuit gegaan dat het opzettelijk mummificeren van lichamen rond 2800 v.Chr. algemeen werd in het oude Egypte, toen werd het een belangrijk onderdeel van de rituelen voor de doden. Maar pas 200 jaar later, in de tijd van de vierde dynastie, begonnen Egyptische balsemers ´echte mummificatie´ te bereiken door middel van het verwijderen van organen. Over deze en vroegere mummificatie-experimenten is helaas veelal weinig bekend gebleven. Het mummificeren werd een verankerd onderdeel van de Egyptische samenleving en cultuur en werd na 1500 v.Chr., de tijd van het Nieuwe Rijk, optimaal verfijnd. Uit deze tijd zijn later ook de best bewaarde mummies ontdekt.

Het Egyptische mummificatieproces

Wanneer een persoon was overleden, moesten de familieleden kiezen wat voor behandeling ze wilden voor hun overleden familielid. Ze hadden de keus tussen drie behandelingen: de duurste en beste behandeling, de iets minder goede en goedkopere behandeling, en de goedkoopste die in kwaliteit een stuk minder was dan de vorige twee. De keus voor de meest geschikte behandeling was zowel voor henzelf als voor de overledene van groot belang. Als de familie de duurste optie wel kon betalen, maar ervoor koos om deze niet te nemen, liepen de familieleden het risico om door de geest van de dode te worden gekweld. Die zou weten dat hij of zij een goedkopere dienst had gekregen dan die verdiende en kon daardoor niet vreedzaam naar het hiernamaals gaan. In plaats daarvan kwamen de overledene terug om de familie het leven zuur te maken.

Wanneer de familie eenmaal had gekozen kon het proces beginnen. Het balsemen werd gedaan door bekwame vaklieden. Het beroep van balsemer had een hoge status, dat binnen families van generatie op generatie werd doorgegeven. De balsemers gingen om met priesters en konden wanneer ze wilden de tempels betreden.

De duurste methode was logischerwijs het meest uitgebreid. Het hele proces duurde in totaal zeventig dagen. Een metalen staaf werd via de neusholte naar de schedel geduwd en op zo´n manier behandeld dat de hersenen vloeibaar werden en via de neus werden afgevoerd. Daarna werd de romp van het lichaam opgesneden met een vuurstenen mes en werden alle organen, behalve het hart, verwijderd. Het hart werd in het lichaam gelaten omdat de Egyptenaren geloofden dat het hart het belangrijkste onderdeel van het lichaam was en het intellect bevatte. De holte werd vervolgens grondig gereinigd en uitgewassen met palmwijn en een aftreksel van gemalen kruiden, en opgevuld met pure mirre, kassia of andere aromatische substanties. Wanneer dit gedaan was, werd het lichaam weer dichtgenaaid, in natron geplaatst om al het vocht uit het lichaam te krijgen en volledig bedekt gedurende zeventig dagen. Na de zeventig dagen werd het lichaam gewassen en volledig gewikkeld in repen gesneden linnen die aan de onderkant waren besmeurd met een plakkerig goedje. Dit werd uiterst nauwkeurig gedaan, elke vinger werd meegenomen. Tussen de lagen linnen plaatsten de balsemers amuletten waarmee de overledene de weg naar het hiernamaals zou kunnen vinden. In deze toestand werd het lichaam teruggegeven aan de familie die een houten kist liet maken in de vorm van een menselijk figuur, waarin het lichaam werd gelegd.

Bij de andere twee, goedkopere behandelingen werd er minder aandacht aan het lichaam besteed. Bij de tweede methode werd de romp niet opengesneden, maar werd er olie van cederbomen in het lichaam gespoten en werd het geheel vervolgens in natron gelegd om de olie af te voeren. Het enige wat hierna overbleef was de huid en de botten. Na deze behandeling werd het lichaam zonder verdere aandacht aan de familie teruggegeven. De derde en goedkoopste methode om te balsemen was simpelweg de darmen uitwassen en het lichaam zeventig dagen in natron houden.

De begrafenis

Bij het lichaam werden de gewassen organen in potten in de kist gelegd, de Egyptenaren geloofden dat de overledenen die in het hiernamaals nog nodig zouden hebben. Daarnaast werden ook zogenaamde sjabti-poppen in de kist of de tombe gelegd die in het hiernamaals door een spreuk tot leven konden worden gewekt en de taken van de overledene op zich konden nemen. Deze poppen zijn belangrijke indicatoren voor moderne archeologen, hoe meer poppen er lagen, hoe rijker de overleden persoon was. Daarnaast werden er bijvoorbeeld sieraden, kleding, brood, iemands favoriete voorwerp of zelfs iemands huisdier mee begraven. Deze zouden allemaal in het hiernamaals voor de overleden persoon verschijnen.

De begrafenis van de gemummificeerde overledene was vaak een openbare gelegenheid waarbij zelfs vrouwen ingehuurd konden worden als ´professionele rouwenden´, zij stonden bekend als de Vliegers van Nephthys. Zij moedigden mensen aan om hun verdriet openlijk en met veel drama te uiten. Eén van de belangrijkste onderdelen van het begrafenisritueel was het openen van de mond. Met een speciaal instrument raakte de priester verschillende delen van het gemummificeerde lichaam aan om de lichaam als het ware open te stellen voor nieuwe belevingen en gevoelens die zij gingen ervaren in het hiernamaals. Hierbij riep de priester de goden Isis en Nephthys op, die Osiris weer tot leven hadden gebracht. Door de mond aan te raken, kon de dode in het hiernamaals ook spreken en eten. Hij was hierna helemaal klaar voor zijn reis naar het hiernamaals. De priester sloot tot slot de kist die vervolgens werd begraven. De levenden gingen terug naar hun dagelijkse leven en de dode begon aan zijn eeuwige leven.

Waarom mummificeren?

De oude Egyptenaren mummificeerden de lichamen van de doden, omdat ze het lichaam zagen als het huis van de ziel. Wanneer het lichaam niet bewaard bleef, verging ook de ziel. De naam van een persoon en zijn identiteit vertegenwoordigde zijn onsterfelijke ziel, en deze identiteit was weer gekoppeld aan iemands fysieke vorm. Een aangezien de Egyptenaren sterk geloofden in het hiernamaals, was het behoud van het lichaam van groot belang.

De nieuwe vondst

De ontdekking van de eeuwenoude medische handleiding door de Deense egyptologen voegt weer nieuwe informatie toe aan de al bekende methodes van het Egyptische mummificatieproces, zoals het werken in fasen en het balsemen van het gezicht. De volledige papyrus zal in 2022 door het Louvre en de Papyrus Carlsberg Collection worden gepubliceerd.

Bronnen:

• Psych.org: Ancient Egyptian manual reveals new details about mummification
• Ctvnews.ca: Ancient Egyptian manual reveals new details on how faces were embalmed
• Si.edu: Egyptian Mummies
• Ancient.eu: Mummification in Ancient Egypt
• Livescience.com: Mummification: The lost art of embalming the dead
• Bbc.co.uk: Mummies Around the World
• Jimmy Dunn: An Overview of Mummification in Ancient Egypt

Afbeeldingen

• Een mummie in het British Museum. CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=15047
• Een simpele weergave van het mummificatieproces. By SimplisticReps - Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=92280695
• Ay demonstreert ´het openen van de mond´ voor Toetanchamon. (Public Domain) via Wikimedia Commons