Waarom schreef Caesar zijn ‘Commentaren op de gebeurtenissen in Gallië’?

Het meeste van wat weten we over Julius Caesars veldtochten in Gallië (58 - 50 v.Chr.), weten dankzij Caesar zelf. In zijn Commentarii Rerum in Gallia Gestarum (Commentaren op de gebeurtenissen in Gallië) beschreef de Romeinse staatsman en veldheer in zeven boeken de oorlogen die hij voerde in Gallië. Caesar stelde het verslag van zijn veldtochten niet alleen op voor latere generaties, maar ook als propagandamiddel. Zijn verhalen moesten het Romeinse volk voor hem winnen en dienen als bescherming tegen zijn politieke vijanden in de senaat.

Caesars situatie voor de oorlog

In 58 v.Chr. was Caesar gouverneur van drie provincies: Gallia Cisalpina (nu Noord-Italië), Illyria (nu Kroatië) en Gallia Narbonensis (nu Zuid-Frankrijk aan de Middellandse Zee). Hierdoor had hij vier legioenen tot zijn beschikking. Met zijn eigen geld bracht Caesar nog eens vier legioenen op de been. Zo kreeg hij het bevel over acht legioenen, bij elkaar ongeveer 40.000 Romeinse soldaten. Net als alle Romeinse generaals moest Caesar in opdracht van de senaat ambtelijke verslagen over zijn veldtochten schrijven. De Commentarii Rerum in Gallia Gestarum zou echter veel meer worden dan alleen een droog verslag.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Oorlog in Gallië

Gallia Narbonensis was een grensprovincie, waardoor Caesar de verantwoordelijkheid had om het Romeinse Rijk te beschermen tegen invallen van barbaarse stammen uit Gallië. In 58 v.Chr. kreeg hij hiertoe zijn eerste mogelijkheid, toen een de Helvetii (een Keltische stam in wat vandaag de dag Zwitserland is) besloten richting het westen te migreren en daarbij Romeins grondgebied te doorkruisen. Caesar blokkeerde de doorgang en versloeg de Helvetii tijdens de Slag bij Bibracte (58 v.Chr.). Rond diezelfde tijd trokken Germaanse stammen onder leiding van de Germaanse koning Ariovistus ook Gallië binnen, waarbij ze lokale Keltische stammen verdreven. Sommigen van deze Keltische stammen waren bondgenoten van de Romeinen, wat Caesar het excuus gaf om verder met zijn leger Gallië in te trekken. Een Romeinse generaal was immers verplicht om zijn Gallische bondgenoten te helpen. Maar de situatie was iets gecompliceerder. Caesar moest immers de bevelen van de Romeinse Senaat opvolgen en die zag Ariovistus ook als Romeins bondgenoot. Daarnaast had de Senaat Caesar helemaal geen toestemming gegeven om Gallië binnen te trekken. Door zijn eigengereidheid, werd Caesar door bepaalde senatoren als landverrader gezien.

Onder het volk was Caesar echter uitermate populair, en naar zijn Commentarii Rerum in Gallia Gestarum werd gretig geluisterd. Met Commentarii werden tot dan toe eigenlijk notities bedoeld. Flarden van informatie, notities en verslagen die onderweg opgesteld werden. Deze zouden later samengevoegd worden en van de losse verslagen en aantekeningen werd één gestructureerd verhaal gemaakt, waarna de teksten pas openbaar werden. Militaire berichten van een generaal op expeditie werden niet gezien als ‘echte’ literatuur.

Propaganda voor Caesar

Caesar zorgde ervoor dat zijn verslagen spannend waren en hem in een goed daglicht zetten. Zo kwam vaak naar voren wat voor heldhaftige en geniale veldheer hij was. Meer dan eens overdreef hij zijn eigen daden. Ook werden sommige nederlagen verzwegen. Toch zijn de Commentarii Rerum in Gallia Gestarum behoorlijk accuraat en gedetailleerd. Te grote leugens zouden vroeg of laat toch wel uitlekken en het verhaal moest wel interessant zijn om naar te luisteren. Caesar gebruikte daarom ook relatief eenvoudige en heldere taal, zodat iedereen het kon begrijpen. De Romeinse politicus Cicero noemde de verslagen “ontdaan van zijn retorische elementen, zoals een atleet zonder kleren. Er is niets aantrekkelijker dan concrete en heldere beknoptheid.”

Caesar speelde ook duidelijk in op het beeld dat Romeinen hadden van de wereld. Het beeld dat hoe verder je van de Middellandse Zee verwijderd was, hoe barbaarser de mensen waren. Dit zou zich voordoen tot de oceaan aan de randen van de wereld, waar de meest wilde, barbaarse, maar ook moedigste stammen leefden. Één van de eerste passages uit de Commentarii Rerum in Gallia Gestarum vertelt bijvoorbeeld: “De moedigste [van de Keltische stammen] zijn de Belgen. Zij wonen het verste weg van de beschaafde Romeinse provincie en haar handelaren, waardoor de spullen die mannen slap maken hen nauwelijks bereiken.” De lezer en luisteraar moesten er constant aan herinnerd worden dat Caesar zich begaf op de verste grenzen van de wereld. Hierom werden de kust en zee ook vaak genoemd, ook bij passages waar dit ogenschijnlijk geen enkel nut diende. Het afschilderen van Kelten en Germanen als heethoofdige barbaren gaf Caesar bovendien meer legitimering voor zijn oorlogen.

Nasleep

Het gouverneurschap van Caesar gaf hem tijdelijk politieke immuniteit. De senatoren die hem als landverrader zagen, konden hem daardoor niet vervolgen. Maar toen zijn ambtstermijn in 50 v.Chr. ten einde kwam en Gallië onder Romeins gezag stond, kreeg Caesar van de senaat het bevel om zijn leger te ontbinden en terug te keren naar Rome. Waarschijnlijk om vervolgd worden. De veldheer zag de bui hangen. Hij besloot wel terug te keren naar Rome, maar dan wel met zijn leger. Caesar had in Gallië grote naam voor zichzelf gemaakt en werd nu door velen gezien als held, ongetwijfeld mede door de verslagen die hij uitbracht. De tocht die hij met zijn leger maakte naar Rome, luidde een burgeroorlog in die het einde van de Romeinse Republiek zou betekenen.

Bronnen: Encyclopædia Romana, Livius, The Classical Journal.