Historische herkomst van ‘Een brug te ver’

Als je een doel najaagt dat uiteindelijk onhaalbaar blijkt te zijn, wordt er vaak gezegd dat je ‘een brug te ver’ gaat. Vaak wordt dat ook achteraf gezegd, tegen de tijd dat je erachter komt dat je poging om je doel te bereiken, mislukt. In dat geval hoor je dat je doel een ‘brug te ver’ lag. Soms wordt het ook gebruikt voor zaken die ver buiten de acceptabele normen vallen. Waar komt dat gezegde vandaan?

Jong gezegde

Het gezegde ‘een brug te ver’ is behoorlijk ingeburgerd in zowel het Nederlands als het Engels. In Engeland en de Verenigde Staten wordt het gezegde namelijk ook vaak gebruikt, namelijk als ‘a bridge too far’. In beide talen is het nog een vrij jong gezegde. Het gezegde is in zowel het Engels als het Nederlands pas na de Tweede Wereldoorlog in zwang geraakt. In het Nederlands werd het gezegde zelfs pas vanaf de jaren 70 populair. Daarmee is het gezegde ‘een brug te ver’ een van de weinige uitdrukkingen die we aan een hele specifieke gebeurtenis kunnen koppelen. In 1977 verscheen namelijk de film ‘A bridge too far’, over de Slag om Arnhem in de Nederlandse bioscopen, naar het gelijknamige boek van Cornelius Ryan.  

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Operatie Market Garden: een brug te ver

Het boek en de verfilming vertellen het relaas van operatie Market Garden, een grote militaire operatie in 1944. In september van dat jaar leek de Tweede Wereldoorlog in West-Europa bijna voorbij. De opmars van de geallieerden leek niet meer te stuiten. Alleen moesten ze nog wel in Duitsland zien te komen. De geallieerden besloten de grote verdedigingslinies door de heuvelachtige streken langs de Rijn (bij de grens van Duitsland en respectievelijk Frankrijk en België) te omzeilen en via Nederland Duitsland binnen te trekken. Daarvoor wilden ze in één grote aanval de bruggen over de grote rivieren veroveren. Als deze operatie zou lukken, konden de tanks namelijk  zonder grote hindernissen Duitsland in rijden.

Tenminste, dat was het plan. Het plan had echter een grote kwetsbaarheid. Om te voorkomen dat de Duitsers de bruggen op zouden blazen, was één van de eerste onderdelen van het plan dat parachutisten de bruggen zouden veroveren via een luchtlandingsaanval. Vervolgens zouden deze troepen de bruggen verdedigen, totdat de grondtroepen vanuit Limburg zouden oprukken om hen af te lossen. Dat zou betekenen dat de paratroepers ver achter de vijandelijke linies dagenlang ingesloten zouden zijn. En dat niet bij één brug, maar bij negen bruggen. De brug die het verst van de linies verwijderd was, was de brug bij Arnhem. Die kon niet over land bereikt worden vóórdat de andere acht bruggen veroverd waren. En dat is waar het gezegde vandaan komt. Volgens Ryan zou luitenant-generaal Browning, een van de Britse commandanten tijdens een presentatie van het plan gezegd hebben: “I think we might be going a bridge too far,” vrij vertaald: “Ik denk dat we een brug te ver gaan”. Overigens betwisten historici die claim van Ryan. Volgens sommigen zou de zin afkomstig zijn van de Britse opperbevelhebber Montgomery.

Spreekwoorden – hoe zit het ook alweer?

Wij maken deze rubriek in samenwerking met Van Dale. De meeste informatie halen we uit het Van Dale Spreekwoordenboek, samengesteld door Dikke Van Dale-hoofdredacteur Ton den Boon. Daarin staan alle gangbare Nederlandse en Vlaamse spreekwoorden vind én hun geschiedenis, in woord en beeld.

Van boektitel naar uitdrukking

Operatie Market Garden liep uit op een fiasco. Na veel strijd wisten de geallieerden acht bruggen te veroveren, maar de laatste brug, die bij Arnhem niet. De gevatte uitspraak vatte volgens Cornelius Ryan de hele gebeurtenis zo goed samen dat hij het gezegde gebruikte als titel voor zijn boek, dat slechts enkele jaren na publicatie al op het witte doek werd vereeuwigd. In Nederland werden het boek en de film een groot succes. Daarmee kwam de titel ook in de Nederlandse taal terecht. Dankzij de treffende symboliek van de uitspraak, werd de ‘brug te ver’ al snel als samenvatting van Operatie Market Garden gebruikt en het duurde niet lang voordat de zin ook in een andere context opdook om aan te geven dat iets té ambitieus is.