Herkomst van ‘in de aap gelogeerd zijn’

Wanneer je in de maling wordt genomen of benadeeld wordt, kun je in het Nederlands zeggen dat je ‘in de aap gelogeerd bent’. Waar deze uitdrukking precies vandaan komt, is niet bekend. Wel bestaan er verschillende theorieën over de herkomst, die allemaal iets met een herberg te maken hebben.

Een mogelijke verklaring voor de uitdrukking heeft te maken met een oud pand in het centrum van Amsterdam. Dit gebouw op de Zeedijk bestaat nog steeds en heette altijd ‘’t Aepjen’. Tegenwoordig doet het dienst als kroeg en heet het ‘In ‘t Aepjen’. Het pand stamt ongeveer uit 1550 en is één van de enige twee houten huizen in Amsterdam. Het gebouw heeft veel stadsbranden weten te overleven. Volgens sommigen zat er in de 17e eeuw een herberg in het pand gevestigd.

Schulden

De theorie die ‘’t Aepjen’ in verband brengt met de uitdrukking ‘in de aap gelogeerd zijn’ heeft te maken met een vermeend gebruik van matrozen. Volgens deze theorie was de herberg vooral in trek bij zeelui die maanden op het water waren geweest. Deze zeelui stonden er om bekend dat ze veel dronken en zodoende kwam het herhaaldelijk voor dat ze hun rekeningen niet konden betalen. Omdat ze vaak terugkwamen uit de Nederlandse koloniale gebieden in de Oost, hadden ze soms vreemde spullen bij zich, waarmee ze wel konden betalen. Vreemde dieren waren erg in trek, met name apen. Veel matrozen zouden hun rekeningen in de kroeg hebben betaald door een aapje cadeau te doen aan de herbergier. De herbergier liet de apen als attractie wonen in de herberg.

Vlooien

Deze apen droegen vaak ziektes, ze hadden vooral veel vlooien. Mensen die in '‘t Aepjen’ logeerden kregen daarom ook vaak last van vlooien, waardoor ze veel last van jeuk hadden. Daardoor ontstond in de loop der jaren het gebruik om tegen mensen die jeuk hadden te zeggen: ‘Jij hebt zeker in ’t Aepjen gelogeerd.’ Hier zou de uitdrukking ‘in de aap gelogeerd zijn’ vandaan komen. In stadsarchieven van Amsterdam is echter niet terug te vinden dat in het pand aan de Zeedijk daadwerkelijk een herberg zat, zodat deze theorie niet te bewijzen is. Mensen die denken dat de herkomst wel met deze herberg te maken heeft, wijzen er op dat lang niet alle herbergen geregistreerd waren.

Jan Claesz 'int Aepgen

Er zijn ook mensen die erop wijzen dat het pand ‘'t Aepjen’ heet omdat één van de eerste bewoners Jan Claesz 'int Aepgen heette. Dan zou de uitdrukking nog steeds van deze herberg af kunnen stammen, maar in dat geval kan het verhaal over de apen die aan de herbergier gegeven werden om de schulden af te lossen, achterwege gelaten worden. Volgens deze theorie was ''t Aepjen’ een herberg waar je beter niet kon slapen.

Uithangbord

Een andere theorie over de herkomst van de uitdrukking heeft te maken met uithangborden die in verschillende gelegenheden buiten hingen. Het was niet ongewoon om op het uithangbord een aap te hebben staan, en als iemand in zo’n herberg geslapen had, had diegene ‘in de aap gelogeerd’. Het zou kunnen dat er een slecht bekend staande herberg was met als uithangbord een aap. Zo zou de uitdrukking ‘in de aap gelogeerd zijn’ dan zijn huidige betekenis hebben gekregen. In dit geval zou de uitdrukking dus niets met het monumentale pand aan de Zeedijk te maken hebben, maar kan de uitdrukking ook van andere herbergen afkomstig zijn die een aap als uithangbord hadden.