Alchemie in China

Alchemie - of de vroege voorloper van de scheikunde - wordt over het algemeen gezien als een Westerse traditie. In China bestond echter eeuwenlang een unieke alchemische traditie, die op meerdere punten verschilde van de Westerse praktijk. Hoe zat deze Chinese vorm van alchemie in elkaar, en op welke manieren verschilde deze van de Europese praktijk?

In de Europese geschiedenis wordt alchemie veelal in verband gebracht met de “Steen der Wijzen”. Volgens de legende zou deze mythische substantie in staat zijn om “normale” metalen te transformeren in goud. Onder alchemisten werd de Steen der Wijzen dan ook gezien als de “heilige graal” van het vakgebied. Om deze reden werd tomeloos onderzoek verricht naar manieren om metalen als lood te transformeren in goud, en de Steen der Wijzen te ontdekken.

Taoïsme in de alchemie

Anders dan haar Europese evenknie, werd de Chinese alchemische traditie in grote mate beïnvloed door de spiritueel-filosofische stroming van het Taoïsme. In het Taoïsme werd uitgegaan van de werking van Yin en Yang als universele kwaliteiten van het bestaan. Volgens de Taoïstische overlevering waren de concepten van Yin en Yang onlosmakelijk met elkaar verbonden als afhankelijke antagonismen: passief en actief, duister en licht, vrouwelijk en mannelijk, dood en leven. Yin kon, met andere woorden, niet bestaan zonder Yang. Net zoals licht enkel kon worden waargenomen als men bekend was met het tegenhangende concept van duisternis, berustte het geloof in Yin- en Yang-kwaliteiten op de erkenning van wederzijds afhankelijke tegenpolen.

Deze spirituele-filosofische overtuiging kwam terug in de Chinese alchemie. Omdat Yang-eigenschappen werden geassocieerd met proactiviteit en vitaliteit, heerste de overtuiging dat de inname van stoffen met Yang-eigenschappen zou leiden tot de verlenging van het menselijk leven. Het was daarom van cruciaal belang toegang te krijgen tot grondstoffen die rijk waren aan Yang. 

De grondstoffen die hiervoor het meest in aanmerking kwamen, waren goud en cinnaber. Omdat cinnaber - ook wel bekend als vermiljoen - een kwikhoudend mineraal was en inname daardoor negatieve gevolgen had voor de gezondheid, zou het kersenrode cinnaber geleidelijk aan populariteit verliezen ten opzichte van het veel minder schadelijke goud. Aangezien goud bijzonder zeldzaam was in China, zouden alchemisten zich honderden jaren lang bezighouden met pogingen om “doorsnee” mineralen te veranderen in goud, in de hoop het menselijk leven te kunnen verlengen.

Het mythische levenselixer

Naast de inhoudelijke raakvlakken met de Taoïstische overlevering, verschilde de Chinese alchemie nog op twee belangrijke manieren van de Europese praktijk. Alhoewel de Chinese en Westerse alchemische tradities beide werden gekenmerkt door de obsessieve behoefte om goud te creëren, verschilde Oost-Aziatische alchemisten van hun Europese tegenhangers wat betreft het beoogde eindresultaat van het alchemische project. Waar Westerse alchemisten veelal werden gedreven door de zoektocht naar de lucratieve Steen der Wijzen, waren hun Chinese equivalenten voornamelijk geïnteresseerd in de ontdekking van het mythische levenselixer. De vraag naar dit elixer was bijzonder gewild, omdat inname zou leiden tot de onsterfelijkheid van de drinker.

Het belang van commercie

Het verwerven van materiële rijkdom had tijdens deze zoektocht veel minder prioriteit dan in het Europa. Dit relatief niet-commerciële karakter van de Chinese alchemie hing samen met de heersende afkeer binnen de Oost-Aziatische elite met betrekking tot handel en commercie. Commerciële activiteit werd normaal gesproken gezien als tijdverdrijf voor de lagere klassen, en werd gestigmatiseerd door leden van de elites. Als gevolg hiervan was het, in tegenstelling tot in het Westen, niet aantrekkelijk voor alchemisten om zich te richten op de commerciële exploitatie van hun talenten.

In plaats hiervan richtten zij zich op de productie van het bovengenoemde levenselixer. Aldus was in de Chinese traditie het creëren van goud geen doel op zich zoals in de Europese alchemie, maar een belangrijke stap in het proces dat uiteindelijk naar onsterfelijkheid zou leiden.

Alchemie in China en Europa

Als slotsom kan worden gesteld dat de Chinese alchemie op drie kernpunten van haar Westerse equivalent verschilde. Waar Europese alchemisten de ontdekking van de Steen der Wijzen als einddoel beschouwden, zagen Chinese beoefenaars de goudproductie als cruciale stap in het proces op weg naar de ontdekking van het levenselixer. Daarnaast onderscheidden de Chinese alchemisten zich van hun Europese collega’s door middel van hun niet-commerciële houding. Tot slot was de alchemie in China geworteld in de spiritualiteit van het Taoïsme, terwijl hier in Europa geen sprake van was.

Bronnen:

• Explorable. "Ancient Chinese Alchemy".
• New Acropolis. "Chinese Alchemy and Immortality".
• Themystica.com. "Chinese alchemy".
• Semoea Helende Edelstenen. "Cinnaber: Kenmerken en werking".
• Personal Tao. "What is Yin Yang?"

Afbeeldingen:

• Een schets van een Chinese alchemische oven, zoals deze in de negentiende eeuw werd gebruikt. Bron - Waike tushuo [CC BY 4.0] via Wikimedia.
• De Taijitu symboliseert de relatie tussen Yin (zwart) en Yang (wit). Bron - Gregory Maxwell [Public domain] via Wikimedia.
• Prent van de expeditie, bevolen door de eerste keizer Qin Shi Huang, naar he levenselixer. Bron - Utagawa Kuniyoshi [Public domain] via Wikimedia.