De geschiedenis van de zorgverzekering

Tegenwoordig is iedereen in Nederland verplicht een zorgverzekering af te sluiten. De invoering van het basispakket in 2006 is de uitkomst van een lang politiek proces en ontwikkelingen in het Nederlandse zorgstelsel die terug te voeren zijn naar 18e-eeuwse ziekenfondsen en gedwongen hervormingen van de Duitse bezetters tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Gildenbus

Voordat de eerste ziekenfondsen werden opgericht, bestonden vaak al wel middelen om risico’s te spreiden. Onder het motto ‘helpt elkanders lasten dragen’ hadden ambachtsgildes vaak een zogenaamde ‘ziekenbus’. Daar stopten leden van het gilde geld in om zo zichzelf en de andere gildelieden ervan te verzekeren dat ze bij ziekte geen al te hoog inkomensverlies zouden lijden. Ook konden ze met het geld uit de gildenbus hun medische kosten betalen.

Eerste ziekenfondsen

Aan het einde van de 18e eeuw ontstaan in Nederland op particulier initiatief de eerste ziekenfondsen. De verzekering was vooral gericht op de armen en de premie bestond daarom uit een paar centen per week. De ‘ziekenfondsbode’ haalde het premiegeld wekelijks op bij de verzekerden en betaalde vervolgens de artsen en apothekers. In de 19e eeuw groeide de populariteit van ziekenfondsen snel. Er ontstonden commerciële fondsen, onderlinge arbeidersfondsen en fondsen opgericht door artsen en apothekers. De meesten hanteerden een welstandsgrens die bepaalde wie zich er mocht verzekeren. Wie een te hoog inkomen had, werd geacht zelf in staat te zijn op te draaien voor eventuele ziektekosten.

Ziektewet

Begin 20e eeuw bestonden er in Nederland meer dan 650 zorgfondsen. In 1903 diende minister-president Abraham Kuyper een wetsvoorstel voor zijn Ziektewet in, waarmee verzekering van ziekengeld verplicht werd en dat een zo compleet mogelijk pakket medische zorg mogelijk moest maken. Kuyper’s plan was gebaseerd op het Duitse zorgfondsenmodel. Helaas kwam het ambitieuze plan niet ten uitvoer: het kabinet viel voordat het wetsvoorstel door de kamer besproken kon worden.

Duitse hervormingen

Overheidsinmenging in het particuliere zorgstelsel liet daarna nog lang op zich wachten. De Duitse bezetter kondigde in 1941 het Ziekenfondsbesluit af en voerde daarmee het systeem van de Krankenkasse in. Ongeveer 4,5 miljoen mensen met een inkomen onder de gestelde loongrens van 3000 gulden per jaar werden daarmee verplicht zich aan te sluiten bij een erkend ziekenfonds. Het pakket waarop ze daarmee recht hadden dekte niet alleen artsenzorg, tandheelkunde en medicijnen, maar ook ziekenhuisopname en sanatoriumverpleging. Iedereen die boven de inkomensgrens viel kon vrijwillig eenzelfde zorgverzekering afsluiten bij een dergelijk erkend ziekenfonds of bij een particulier fonds. Na de bevrijding bleef het systeem in stand en werd in 1964 vrijwel ongewijzigd omgezet in de Ziekenfondswet.

De basisverzekering

Het Nederlandse zorgstelsel bestond zodoende lang uit twee soorten: de publiekrechtelijke zorgverzekering bestaande uit het verplichte zorgfonds voor de lagere inkomens viel en de ziektekostenvoorzieningen voor ambtenaren en de particuliere zorgverzekeringen die het zonder overheidssteun moesten doen. Als sinds 1945 waren de overheid en de ziekenfondsen het erover eens dat dit systeem hervormd moest worden, omdat vooral kwetsbare risicogroepen zoals ouderen en chronisch zieken zich vrijwillig uitgebreid lieten verzekeren terwijl jonge en gezonde mensen kozen voor goedkopere ziektekostenverzekeringen.

De discussie over de noodzakelijke hervormingen heeft tientallen jaren geduurd. In 1986 deed de commissie-Dekker een voorstel voor een basisverzekering, waarbij beperkte marktwerking en prijsconcurrentie tussen verzekeraars en zorgaanbieders de zorg goedkoper en beter financieel beheersbaar moesten maken. De bespreking van het voorstel heeft 20 jaar geduurd en leidde uiteindelijk tot de Zorgverzekeringswet van 1 januari 2006. Iedereen in Nederland moest zich vanaf dat moment aanmelden bij een zorgverzekeraar naar keuze en verplicht een basisverzekering afsluiten. Sindsdien kan het dus flink lonen om voordat je een zorgverzekering afsluit, de zorgverzekeraars met elkaar te vergelijken.