Drukwerk ouder dan vaak gedacht

In de traditionele geschiedschrijving vond de grote doorbraak van drukwerk (papier met daarop gedrukte letters en afbeeldingen) plaats in het Europa van de vijftiende eeuw. De uitvinding van de drukpers door de Duitse Johannes Gutenberg wordt hierbij genoemd als de cruciale stap voorwaarts. Hoewel Gutenberg zeker een grote rol speelde, gingen er al veel ontwikkelingen aan zijn doorbraak vooraf. In China bestonden er al eeuwen technieken om een boek te drukken, die ook naar Europa over waaiden.

Wortels in China

In China beschikte men als vanaf de tweede eeuw voor Christus over zowel papier als inkt. Het is daarom ook logisch dat hier de eerste experimenten met drukwerk plaatsvonden. De exacte origine van gedrukte geschriften en afbeeldingen is onduidelijk. Wat wel vast staat, is dat ten tijde van de Tang-Dynastie (618-906) in China het eerste bedrukte papier opdook.

Blokdrukken

Het ging hier om de zogenaamde blokdruk. Dit waren houten blokken, waarin teksten en afbeeldingen uit één stuk werden gegraveerd. Deze stempel smeerde men in met inkt, om vervolgens het houtblok stevig over papier te wrijven. Het oudste bekende boek dat zo tot stand is gekomen is de Boeddhistische Diamantsoetra uit 868. Deze techniek verspreidde zich over de rest van Azië en bereikte rond de elfde eeuw het Midden-Oosten.

Teveel tekens

Aan blokdrukken zat echter wel een belangrijk nadeel. Elke bladzijde moest afzonderlijk in het hout worden gegraveerd. Dit was een traag en arbeidsintensief proces. Bij een correctie moest bovendien de hele pagina opnieuw worden uitgesneden. Vandaar dat in de elfde eeuw de Chinese uitvinder Pi Sheng een systeem met losse, verplaatsbare lettertekens ontwikkelde. Deze stempels waren eerst van aardewerk, maar later van gegoten metaal. Het systeem werd in China en Korea slechts op kleine schaal gebruikt. Dit kwam doordat het geschrift van beide talen uit tienduizenden karakters bestond, wat het drukken van langere teksten zeer lastig maakte. In plaats daarvan gaf men er daarom de voorkeur aan handgeschreven teksten.

Chinese technieken bieden geen oplossing

Vandaar dat de grote doorbraak van de boekdrukkunst niet in China, maar in Europa plaatsvond. Het Latijnse alfabet heeft immers maar 26 letters. De technieken uit China waren vanaf de twaalfde eeuw tot Europa doorgedrongen. Voorheen werden boeken er met de hand overgeschreven, een moeizaam en traag karwei. De Chinese technieken leverden echter nauwelijks tijdbesparing op. Net zoals bij blokdrukken kostte het uitsnijden van de houten letters veel tijd. Bovendien sleten ze snel, waardoor er steeds nieuwe moesten worden gemaakt.

Johannes Gutenberg

Vandaar dat halverwege de vijftiende eeuw verschillende kooplieden op zoek gingen naar een manier om boeken goedkoper en sneller te kunnen produceren. Vanaf 1440 begon ook Gutenberg hiervoor te experimenteren. Zijn belangrijkste bijdrage was dat hij verschillende bestaande technieken effectief wist te combineren en verbeteren. Hij voegde gegoten loden letters samen met de drukpers, die al een eeuw in Europa gebruik was. De letters konden hier eenvoudig in worden vastgezet en verplaatst. Tevens vond Gutenberg een eigen type inkt uit dat geschikt was voor deze machine

Na verschillende experimenten beschikte hij rond 1450 over een werkende machine, met in metaal gegoten verplaatsbare letters. Deze drukpers was daardoor bij uitstek geschikt voor de massaproductie van boeken. Gutenbergs uitvinding was meteen een doorslaand succes. Een paar jaar later schoten in Duitsland en Italië drukkerijen als paddenstoelen uit de grond. Twintig jaar later had de drukpers ook zijn weg gevonden naar Frankrijk, Spanje, Polen Engeland en de Lage Landen.

Steeds breder scala aan drukwerk

Sinds 1450 hebben de ontwikkelingen in gedrukte werken niet stilgestaan. Naast boeken produceerde men vanaf de zeventiende eeuw ook gedrukte kranten en pamfletten. Door de toegenomen geletterdheid, nam de vraag naar gedrukte teksten steeds meer toe. Vandaar dat men in de negentiende eeuw op de rollende pers overstapte, die geschikter was voor de massaproductie. Sindsdien is het aantal genres alleen maar uitgebreid. Inmiddels beperken drukkerijen zich niet meer tot geschreven werken op papier. Bij sites als Drukland.nl kan men naast teksten ook logo’s en afbeeldingen op bijna alle denkbare voorwerpen laten zetten.