Mortara affaire: joods kind ontvoerd door het Vaticaan

Op 23 juni 1858  klopte de politie op de deur van de joodse familie Mortara in Bologna. De ouders van de zesjarige Edgardo Mortara kregen tot hun stomme verbazing te horen dat de pauselijke militaire politie hun zoon kwamen meenemen. Hij bleek vijf jaar geleden in het geheim te zijn gedoopt. Nu nam het Vaticaan Edgardo onder haar hoede, om hem als katholiek op te voeden. Tijdens de pogingen van zijn ouders om de voogdij terug te krijgen, groeide de affaire Mortara uit tot een internationaal schandaal.

Edgardo Mortara

Edgardo Mortara werd in 1851 geboren als het zesde kind van de Mortara familie. Dit joodse gezin woonde in Bologna, dat in die tijd deel uitmaakte van de Pauselijke Staat. Deze staat in het midden van Italië dateerde uit de middeleeuwen. Ze stond onder directe heerschappij van het pausdom. Daardoor bleef de kerk veel invloed houden op wereldse kwesties en had het land een strikt katholieke wetgeving. Dit zou een grote rol spelen tijdens de Mortara affaire.

Stiekem gedoopt

De Mortaras waren als familie van kooplieden relatief welgesteld. Ze konden het zich daarom veroorloven om een dienstmeisje in dienst te nemen, de katholieke Anna Morisi. Toen Edgardo in zijn eerste levensjaar ernstig ziek werd, hielp zij mee bij de verpleging van het jongetje. Zijn toestand verslechterde echter zo, dat Morisi meende dat hij stervende was. Achter de rug van zijn familie om, doopte ze Edgardo daarom als katholiek. Morisi deed dit in de overtuiging dat dit zijn ziel voor de hel zou behoeden. Volgens de katholieke theologie mochten niet-christelijke kinderen gedoopt worden als ze op het randje van de dood balanceerden. Tegen alle verwachtingen in herstelde Edgardo zich echter. Morisi verliet het huishouden van de Mortaras een paar jaar later, zonder hen iets over deze episode te hebben verteld.

Meegenomen door de kerk

Morisi vertelde het verhaal daarentegen wel aan minstens een ander persoon, wat een geruchtenstroom op gang bracht. Via mondelinge overlevering kwam het verhaal uiteindelijk in 1857 de inquisiteur van Bologna ter ore. Deze liet Morisi ondervragen, die de geruchten bevestigde. Volgens de wet van de Pauselijke Staat mocht Edgardo daardoor niet langer door zijn ouders worden opgevoed. In de katholieke theologie maakte de doop een kind namelijk onherroepelijk katholiek. De wetgeving van de Pauselijke Staat stelde dat joden geen katholieke kinderen mochten opvoeden, zelfs niet als het om hun eigen kinderen ging. Vandaar dat de autoriteiten Edgardo in juni 1858 weghaalden bij zijn familie. De kerk zou hem een katholieke opvoeding geven.

Halsstarrige Paus

Edgardo's vader en moeder waren in alle staten. Ze stuurden meteen smeekbeden naar Paus Pius IX om hun kind terug te krijgen. Tegelijkertijd verzochten ze de verschillende joodse gemeenschappen in Italië om steun, wat de zaak in de media deed belanden. Onder druk van de publiciteit stond de Paus Edgardos vader schoorvoetend toe zijn zoon enkele malen te bezoeken. De voogdij zouden de ouders echter alleen terugkrijgen wanneer ze zich tot het katholicisme bekeerden. Dit weigerden ze.

De zaak hierdoor in de internationale pers terecht, waar het tot een omvangrijke affaire uitgroeide. Dit leidde tot stevige kritiek op de Pauselijke Staat. Critici zagen in deze affaire het bewijs van de achterlijkheid van het Vaticaan, waar de tijd enkele eeuwen leek te hebben stilgestaan. Britse kranten plaatsten satriische waarschuwingen, waarin protestantse ouders werden gewaarschuwd in Italië vooral goed op hun kinderen te letten. Op elke straathoek zou een priester wijnwater over hun kind kunnen sprenkelen, waarna ze hem/haar nooit meer terug zouden zien. Daarnaast stroomde internationale steunbetuigingen voor de familie Mortara binnen. Engelse bemiddelaars, joodse belangenorganisaties en de Rotschilds deden allemaal een oproep aan de Paus om Edgardo naar zijn ouders te laten terugkeren. Pius IX bleef echter onvermurwbaar.

Naar Rome verplaatst

In 1859 leek er zich een kans aan te dienen om Edgardo uit de klauwen van de kerk te bevrijden. Bologna werd toen namelijk door Piëmont-Sardinië geannexeerd, dat een veel liberalere wetgeving had. Al snel bleek echter dat de kerk Edgardo naar Rome had overgebracht, dat in handen van de Paus bleef. Zijn ouders konden hem daar niet langer bezoeken. Door de jaren heen deden ze verschillende oproepen om hun zoon terug te krijgen, allemaal zonder succes.

Afloop

Pas in 1870 verloor de Paus ook de heerschappij over Rome. Op dat moment was Edgardo al twaalf jaar katholiek opgevoed. In die tijd was hij volledig vervreemd geraakt van zijn familie. Hij uitte zijn wens om priester te worden. In 1873 werd hij ingewijd. Zijn vader was twee jaar daarvoor al overleden. Edgardo reisde de rest van zijn leven door Europa als prediker. Zijn moeder spoorde hem uiteindelijk in 1878 in Frankrijk op. Na twintig jaar hadden ze een emotioneel weerzien. Tot haar dood in 1890 hield ze contact met haar zoon. Zelf overleed Edgardo in 1940 in een Belgisch klooster, twee maanden voor de Duitse inval. Na zijn dood in 1878, werd Paus Pius IX in 2000 zalig verklaard. Dit leidde begrijpelijkerwijs tot kritiek uit joodse kringen.

Bronnen:

• David Kertzer, The Kidnapping of Edgrado Mortara (Vintage Books, 1998). 
• Die Welt
• The Atlantic

Afbeeldingen:

• Afbeelding: Moritz Daniel Oppenheim [Public domain], via Wikimedia Commons
• Afbeelding: [Public domain], via Wikimedia Commons