Op zoek naar de mooiste spierbundels: de geschiedenis van bodybuilding
Voordat Arnold Schwarznegger doorbrak als acteur, was hij al bekend als bodybuilder. In die tijd was bodybuilding nog een soort circusact, waarbij mannen – het waren vrijwel altijd mannen – op een podium hun spierbundels showden. Dat lijkt prima te passen bij de twintigste-eeuwse zoektocht naar schoonheidsidealen, maar eigenlijk is bodybuilding al veel ouder.
Fitheidsidealen in de oudheid
Mensen zijn al duizenden jaren op zoek naar hét perfecte lichaam. En in geval van mannen betekent dat vaak het perfecte gespierde lichaam. Die zoektocht draait niet alleen om de kracht die iemand kan leveren, maar ook om hoe dat gespierde lichaam eruit ziet. Anders gezegd: al zolang er over wordt geschreven, draait het ook om het uiterlijk, om hoe een getraind lichaam eruit ziet. Uit verschillende culturen uit de oudheid zijn bronnen overgeleverd waarin nadruk op fysieke fitheid wordt gelegd. Zo zou een farao tijdens het Sed-festival, een groot feest om een regeringsjubileum te vieren, een parcours moeten afleggen, om zijn fysieke fitheid te tonen.
Maar nog veel nadrukkelijker zien we de zoektocht naar het ideale gespierde lichaam terug bij de Oude Grieken. Fysieke kracht was een belangrijk ideaal dat nauw verbonden was met burgerschapsidealen, maar ook met schoonheidsidealen. Gegoede burgers met aanzien, trainden in het gymnasion om aan die idealen te voldoen. Dat had een praktische reden: het waren dezelfde mannen die in geval van oorlog met een zware bronzen wapenrusting ten strijde moesten trekken. Maar aan die burgerplicht zaten dus ook andere idealen verbonden: heldenmoed en schoonheid. Volgens de legendes trainde Heracles al met zware gewichten om zijn taken te kunnen volbrengen en ook in andere mythes lag de nadruk niet alleen op de moed en de kracht van de helden, maar ook op hun verschijning. Het fitte en krachtige lichaam van sporters mocht, of liever gezegd moest, gezien worden. Zowel tijdens trainingen als wedstrijden waren de sporters in de Griekse oudheid dan ook naakt.
Het voert te ver om deze Oude Grieken de eerste bodybuilders te noemen, maar in de gedachte eromheen, dat gespierdheid, fitheid en schoonheidsidealen hand in hand gaan, zijn wel paralellen met het moderne bodybuilden te zien. En niet alleen in de idealen om het bodybuilden heen. De Griekse medicus Hippocrates beschreef al dat alleen training niet genoeg was om het perfecte sportlichaam te krijgen. Naast training was ook een strikt dieet nodig. Maar echt bodybuilden was dit nog niet.
Op zoek naar gezonde en sterke mannen
Het moderne bodybuilden stamt echter vooral uit de negentiende eeuw, in Pruisen. In de Duitse gebieden bestond toen al langer een stroming die een beetje aan het Oud-Griekse schoonheidsideaal deed denken. Al in de achttiende eeuw ontstonden in Duitsland stromingen die er, geïnspireerd door de Oude Grieken, van overtuigd waren dat je om een goed burger te zijn, ook een fit lichaam moest hebben en naast studie richtten veel mannen zich ook op fysieke ontwikkeling. Er ontstonden voorlopers van sportscholen. In de negentiende eeuw kreeg dit een grote nationalistisch georiënteerde component. Fitheid was ook belangrijk om je vaderland goed van dienst te kunnen zijn. De Pruisische beweging onder leiding van Friedrich Ludwig Jahn werd hier vooral bekend om. In zijn gedachtengoed was fitheid ook een vorm van vaderlandsliefde. Minder romantisch geformuleerd diende dat vooral het leger. Als het gewone volk fit was, waren alle jongens al fit voordat zij hun militaire dienstplicht vervulden. Hierdoor werd sport wel minder elitair.
Eugen Sandow: vader van de bodybuilding
De ideeën van Jahn verspreidden zich over Europa en in grote delen van de Westerse wereld werden sterke mannen een ideaal. Ook ontstond er een zoektocht naar ‘de sterkste man’, zeker in midden-Europa, waar mannen de wedstrijd met elkaar aangingen in krachtwedstrijden. Maar het ging daarbij niet alleen om wie het grootste gewicht kon optillen. Fotografie begon een rol te spelen bij deze zoektocht naar de sterkste man. De Duitser Eugen Sandow groeide hierbij uit tot een ware ster. Hij wilde niet alleen sterk zijn, maar er ook zo uit zien als de standbeelden van de Oude Grieken en Romeinen. Dat lukte en zijn carrière bereikte een punt waarbij hij meer geld verdiende met het tonen van zijn spierbundels, dan met het optillen van grote gewichten. Hij begon wedstrijden te organiseren waarbij uiterlijk vertoon uiteindelijk van groter belang werd dan het optillen van zware voorwerpen. Daarmee was bodybuilding geboren. Dat kracht wel degelijk een grote rol bleef spelen, blijkt overigens wel uit de nalatenschap van Sandow. Niet alleen wordt hij gezien als de ‘bedenker’ van bodybuilding, zijn trainingsmethoden hebben nog altijd invloed. De moderne dumbbell, een halter met een ergonomische grip en platte schijven als gewichten, is door hem bedacht.
Na de Tweede Wereldoorlog werd bodybuilding helemaal populair. Magazines hadden de ster van bodybuilders als Sandow al doen rijzen, maar de razendsnelle ontwikkeling van massamedia zorgde ervoor dat het na de Tweede Wereldoorlog nog veel sneller ging. Niet alleen de talloze tijdschriften met foto’s van extreem gespierde mannen die ontstonden droegen daar aan bij, maar ook de verbeterde kennis over voeding en de razendsnelle marketing waarmee allerlei trainingsschema’s en voedingssupplementen werden aangeprezen, zorgden ervoor dat het fenomeen bodybuilding steeds populairder werd.
Bodybuilding voor vrouwen
Tot nu toe waren het eigenlijk alleen maar mannen die aan bodybuilding deden. Maar eind jaren 70 begon daar verandering in te komen. Rondom Amerikaanse bodybuilding-wedstrijden waren altijd al dameswedstrijden, maar dat waren vooral schoonheidswedstrijden waarin de deelneemsters zo bevallig mogelijk moesten zijn. Dat vrouwen bodybuilding zouden waarderen, leek ondenkbaar. Henry McGhee bracht daar verandering in en organiseerde in 1977 een bodybuildingwedstrijd voor vrouwen die net zo verliep als de mannelijke wedstrijd. Na een aarzelende groei werd female bodybuilding, oftewel: bodybuilding voor vrouwen in de jaren 80 ook in razend tempo populair. In 1980 kreeg de wereldberoemde bodybuildingwedstrijd Mr. Olympia een evenknie voor dames: Miss Olympia, later afgekort tot Ms. Olympia. De groeiende populariteit legde echter ook een aantal problemen bloot. Bij de heren was er altijd al discussie over de verhouding tussen kracht en schoonheid in de scores, maar bij de dames werd deze discussie nog feller. Maar ook het gebruik van stimulerende middelen werd problematischer. Eiwitrijke supplementen om spierherstel en -groei te bevorderen bestonden al sinds de jaren 50, maar namen een grote vlucht. Daarmee werden ook de negatieve bijwerkingen duidelijker. In de jaren 90 werden anabole steroïden daarom verboden.
Die discussies en negativiteit hebben de populariteit van bodybuilding echter nooit écht geremd. Sterker nog, dergelijke discussies die vooral rondom grote kampioenschappen gevoerd worden, spelen in de meeste sportscholen nauwelijks een rol. Veel mensen genieten ervan om zichtbaar en voelbaar sterker te worden en trainen regelmatig met veel plezier. Daarbij hebben zij lang niet altijd het doel om net zulke grote rollende biceps als Arnold Schwarznegger te hebben. Het gaat er bij hen om de fitheid en het plezier in het trainen. In die zin is het idee achter bodybuilding door de eeuwen heen eigenlijk weinig veranderd. Een gezond en fit lichaam voelt ook goed en stelt velen in staat om ook in het dagelijks leven op de werkvloer een betere prestatie te leveren. Die gezondheid is voor de meesten nog altijd de belangrijkste drijfveer.
