3 Historische momenten uit het leven van Maarten Luther

Veel gebeurtenissen in het leven van Maarten Luther zijn van grote betekenis geweest voor de Reformatie. Een heel bekend voorbeeld is natuurlijk de publicatie van de 95 stellingen, maar ook bijvoorbeeld het besluit dat hij eerder in zijn leven nam om monnik te worden. De redactie koos drie historische momenten uit het leven van Maarten Luther, die grote gevolgen hadden voor hemzelf én voor de Reformatie.

1. Reis naar Rome

In 1510 of 1511 bezoekt priester Luther Rome. Als vertrouweling van Johann van Staupitz (plaatsvervangend hoofd van de Augustijnse orde) moet hij een geschil dat in de orde is ontstaan door de Romeinse curie laten oplossen. Hij is verheugd deze heilige stad te bezoeken, eenmaal aangekomen schrikt een gedesillusioneerde Luther van de luxe levensstijl en losse moraal van de plaatselijke geestelijken. Luther bezoekt in Rome de Scala Sancta, een hoge trap waar pelgrims boetedoening deden door op hun knieën de trap te beklimmen, terwijl ze het Onze Vader opzeiden. Luther besluit ook dit lijden te ondergaan en beklimt op zijn knieën de trap.  Volgens overleveringen ‘hoort’ Luther tijdens deze klim een stem die een vers uit het Bijbelboek Romeinen citeert: ‘De rechtvaardige zal leven door geloof ’ Hij onderbreekt zijn boetedoening, want niet boetedoening leidt tot genade, maar alleen geloof. Jaren later werden deze ervaringen tot kern van de Reformatie: een mens kan niet genade verdienen door aflaten te kopen of trappen te beklimmen. Daarnaast past bij de kerk niet zo’n luxe levensstijl als hij tegenkwam in Rome.

2. De Rijksdag in Worms

In de jaren na de publicatie van de 95 stellingen publiceerde Luther verschillende boeken en gaf les. Op 20 juli 1520 vaardigde paus Leo X een bul uit, de Exsurge Domini, waarin hij Maarten Luther opriep afstand te nemen van zijn dwaalleer. Als hij dat niet binnen 60 dagen deed, zou hij worden geëxcommuniceerd. Luther bleef bij zijn ‘dwaalleer’ en verbrandde, op de dag dat zijn gestelde termijn afliep, de bul. Een maand later, in januari 1521, werd Luther officieel in de ban gedaan door paus Leo X. Op een kerkelijke ban volgt normaliter direct de rijksban, maar keizer Karel V wilde zijn keurvorsten (waarvan een aantal Luthers leer aanhingen)  te vriend houden.  Daarom nodigde hij Luther uit op de Rijksdag in Worms voor een vrij verhoor. Hier zou Luther zijn leer moeten herroepen. Dit kón hij niet, zoals hij tijdens de Rijksdag verwoordde: "Als ik niet door getuigenissen van de Schrift en heldere verstandelijke redenen overtuigd wordt; want noch tegen de paus noch tegen de concilies alleen geloof ik, dat het vaststaat, dat ze vaak gedwaald en zichzelf tegengesproken hebben, daarom ben ik door de plaatsen van de Heilige Schrift, die ik naar voren gebracht heb, in mijn geweten overwonnen en gevangen in het Woord van God. Daarom kan en wil ik niets herroepen, omdat het niet heilzaam is iets tegen het geweten in te doen. God helpe mij, Amen!" (Bron: Lutherse Kerk Leiden) Na de Rijksdag vaardigde de keizer het Edict van Worms uit, waarmee Luther in de ban wordt gedaan en daarmee vogelvrij wordt verklaard. De Lutherse keurvorst Frederik de Wijze laat Luther op zijn terugweg ‘ontvoeren’ naar de Wartburg, zo verdwijnt hij op een veilige manier een periode uit beeld.

3. Duitse Bijbel wordt uitgegeven

Als Junker Jörg zat Luther een periode ondergedoken op de afgelegen Wartburg. Hier vertaalde hij in tien weken het Nieuwe Testament in het Duits, terwijl hij gevecht leverde met de taal en de duivel. In september 1522 werd de eerste versie uitgegeven, er zouden nog vele – door Luther verder gecorrigeerde – versies volgen. De daaropvolgende twaalf (!) jaar hield Luther zich samen met groep deskundigen, waaronder bijvoorbeeld Melanchton en Cruciger bezig met de vertaling van het Oude Testament. Dit werd niet een vertaling vanuit het Latijn, maar vanuit de grondtekst. In 1534 was de eerste versie van de Lutherbijbel gereed. Tot en met 1546 (een jaar na Luthers dood) zijn er uitgebreide correcties en heruitgaven gedaan, de uitgave van 1546 wordt wel gezien als de ‘definiteve Lutherbijbel’. Maarten Luther was zeker niet de eerste die de Bijbel in het Duits vertaalde, maar wel de eerste die een Duitse vertaling direct op de grondtekst baseerde. Zijn vertaling stond daarnaast dichter bij de spreektaal dan die van zijn voorgangers. Er wordt wel eens gezegd dat de Lutherbijbel de (Hoog)duitse taal heeft gevormd, hij bracht met zijn veelgelezen vertaling eenheid in taal in het Duitse rijk met zijn verschillende dialecten. Zijn vertaling was dus niet alleen onmisbaar voor de Reformatie, maar ook voor de ontwikkeling van de Duitse taal.