Achtergrond van 'het loodje leggen'

Als iemand overlijdt of failliet gaat kun je dit uitdrukken door te zeggen dat ‘iemand het loodje legt’. Deze uitdrukking bestaat al eeuwen in de Nederlandse taal en heeft waarschijnlijk te maken met een oud gebruik waarmee je kon bewijzen dat je iets betaald had. Er bestaan echter ook andere theorieën over de herkomst van de uitdrukking.

De meest gangbare verklaring voor de uitdrukking ‘het loodje leggen’ wijst op een oud systeem waarbij men als bewijs van betaling een loden plaatje kreeg. Een dergelijk bewijs van betaling kreeg je  bijvoorbeeld in een schouwburg. Met dit loden plaatje kon je dan aantonen dat je recht had op een plek. De vraag blijft dan natuurlijk hoe de betekenis van deze uitdrukking heeft kunnen verschuiven naar de huidige betekenis, want ‘dood gaan’ is toch heel iets anders dan moeten betalen voor iets.

Boete doen

Volgens de meeste verklaringen is de betekenis van ‘het loodje leggen’ van betalen langzaam veranderd naar ‘moeten boeten voor iets’. Zo kreeg ‘het loodje leggen’ een steeds negatievere lading en zou het uiteindelijk de huidige betekenis hebben gekregen. Er zijn echter ook nog andere theorieën voor de herkomst van de uitdrukking.

Ziekenhuis

Zo is er een theorie die het hele verhaal over de loden plaatjes als bewijs van betaling achterwege laat. Aanhangers van deze theorie stellen dat arme mensen in vroeger tijden een loden plaatje kregen van het stadsbestuur wanneer ze ziek werden. Met dit loden plaatje konden ze zich dan melden bij het ziekenhuis, waarna ze een behandeling konden krijgen. De kans dat deze zieke arme mensen snel kwamen te overlijden was  aanzienlijk, zodat de betekenis van ‘het loodje leggen’ al snel verschoof.

Stoett

Spreekwoorddeskundige F. A. Stoett heeft overigens ook nog een net andere verklaring voor de herkomst van ‘het loodje leggen’. Hij legt uit dat de oorspronkelijke uitdrukking ‘het loodje moeten leggen’ was en dat dit zoveel betekende als ‘de schuld krijgen of aan het kortste eind trekken’. Stoett wijst hierbij echter wel op het eerder genoemde bewijs van betaling, maar stelt dat ‘het loodje moeten leggen’ meer ‘voor een ander moeten betalen’ betekende. Vanuit deze betekenis is de verschuiving naar de huidige betekenis iets logischer te verklaren.