Alcoholgebruik en prohibitie in Rusland en de Sovjet-Unie
In Den Haag heeft de FIOD vandaag 50.000 liter sterke drank ontdekt waarover geen accijns was betaald. Over het algemeen wordt de illegale drankhandel vooral in verband gebracht met de prohibitie in de Verenigde Staten in de jaren ’20, maar ook in andere landen is er sprake geweest van anti-alcoholcampagnes. Zo probeerde Stalin de overmatige wodkaconsumptie in Rusland te bestrijden met een aantal opmerkelijke campagneposters.
Al in de 10e eeuw maakten reizende Europeanen melding van het overmatige drankgebruik in Rusland. Hoewel uit historisch onderzoek inmiddels is gebleken dat er in dezelfde periode in Europa gemiddeld meer alcohol werd gedronken, schreven de toeristen toch vol verbazing over de dronken Russen. Vermoedelijk kwam dit omdat men in Rusland vrijwel uitsluitend sterke drank dronk, terwijl men in Europa ook bier en wijn nuttigde. Daarnaast dronken de Russen niet - net als de Europeanen - met mate, maar gaven zij zich liever af en toe over aan stevige drinkpartijen.
Overheidsmonopolie
In 1540 slaagde tsaar Ivan IV, ook wel bekend als ‘Ivan de Verschrikkelijke’, er in een staatsmonopolie op alcohol in te voeren. Voortaan mochten alcoholische dranken alleen nog geproduceerd en verkocht worden in speciale winkels, waarvan alle winst direct naar de staatskas ging. Hoewel dit systeem in de loop der tijd wel weer geprivatiseerd werd, was begin 20e eeuw nog steeds een derde deel van alle overheidsinkomsten afkomstig uit de drankindustrie. Volgens de politieke oppositie, waaronder de marxisten, werd drankgebruik daarom zelfs gestimuleerd door de overheid.
Drooglegging
Met de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog in 1914 besloot de Russische overheid de verkoop van sterke drank vrijwel volledig stop te zetten. Alleen in restaurants kon men voortaan nog alcohol nuttigen. Hoewel het oorspronkelijk alleen bedoeld was als oorlogsmaatregel, besloten de mensjewieken na de revolutie van 1917 aanvankelijk de drooglegging in stand te houden. Al snel bleek echter dat, net als in de Verenigde Staten, de overheidscontrole niet opgewassen was tegen de illegale productie van drank. Daarnaast liep de Russische staatskas door de prohibitie veel inkomsten mis.
Posters van Stalin
'De strop van Alcohol', poster uit de Sovjet Unie
In 1925 besloot Jozef Stalin, zelf een fervent drinker, dan ook een einde te maken aan de drooglegging in de Sovjet Unie. In eerste instantie had ook dit echter rampzalige gevolgen, want in korte tijd vervijftienvoudigde het sterftecijfer in Moskou. Stalin en zijn opvolgers probeerden het overmatige drankgebruik door de Russen vervolgens te beperken met een aantal opmerkelijke postercampagnes. Zo werden alcoholisten afgeschilderd als varkens en wandelende drankkasten, terwijl trotse en hardwerkende Russen de drank juist schuwden. Met name het gevaar van drinkende ouders voor jonge kinderen werd sterk benadrukt. Toch hielpen de campagnes over het algemeen maar weinig. Toen de Tweede Wereldoorlog teneinde kwam werd er in Moskou op één dag zo veel gedronken dat er de volgende dag in de hoofdstad geen druppel wodka meer te verkrijgen was.
Accijnzen van Gorbatsjov
In de jaren ’80 besloot Michael Gorbatsjov een andere strategie toe te passen, die uiteindelijk bekend kwam te staan als de ‘droge wet’. Alcoholconsumptie werd niet verboden, maar de hoeveelheid die verkocht mocht worden werd wel sterk beperkt. Daarnaast werden er flinke accijnzen ingevoerd, waardoor de prijzen van bier, wijn en wodka enorm stegen.
De hervormingen hadden een positief effect op de levensverwachting van de Russen, maar betekenden ook een economische strop voor de overheid. Ondanks de verhoogde accijnzen liep de Russische staatskas maar liefst 100 miljard roebel (2.6 miljard euro) mis. Daarnaast werkten de hoge accijnzen ook de criminaliteit in de hand. Dat dit ook zo werkt in Nederland blijkt uit een vangst van FIOD vandaag. In een illegale opslagplaats in Den Haag ontdekten zij maar liefst 50.000 liter sterke drank waarover geen accijns was betaald.
