Anti-kernwapen demonstraties begin jaren ‘80

Oud-premier Ruud Lubbers bevestigde maandag 10 juni 2013 de aanwezigheid van 22 Amerikaanse atoombommen in ondergrondse kluizen in de Brabantse gemeente Volkel. En in juli 2019 bevestigde de NAVO dat. Per ongeluk overigens. De kernbommen werden tijdens de Koude Oorlog in West-Europa gestationeerd als reactie op de stationering van SS-20-raketten door de Sovjet-Unie, en hadden in 1981 en 1983 grote demonstraties tot gevolg in Amsterdam en Den Haag.

De massademonstraties uit 1981 en 1983 kwamen voort uit het zogenaamde dubbelbesluit van de NAVO op 12 december 1979. Dit besluit hield ten eerste in dat er in vijf West-Europese landen, waaronder Nederland, in totaal 572 Amerikaanse middellangeafstandsraketten gestationeerd zouden worden, die het antwoord waren op de SS-20 raketten die in het westen van de Sovjet-Unie waren opgesteld. Ten tweede zou de Sovjet-Unie het aanbod krijgen om te onderhandelen over een beperking van nucleaire wapens.

NAVO dubbelbesluit

Als lid van de NAVO bevond Nederland zich onder de vijf Europese landen die kernwapens op eigen grondgebied zouden plaatsen. Het kabinet- Van Agt, dat van 1977 tot 1981 regeerde, besloot tot de stationering van 48 kruisraketten op eigen grondgebied, om daarmee bij te dragen aan de indamming van het Russische gevaar. Het daadwerkelijke besluit werd door de twee achtereenvolgende kabinetten-Van Agt echter steeds uitgesteld, als gevolg van het grote verzet tegen de kernwapening.

Massademonstratie in Amsterdam

De eerste Nederlandse massademonstratie tegen de kernbewapening vond plaats op 21 november 1981 op het Museumplein in Amsterdam. Leuzen als ‘raketjes zijn niet netjes’ en ‘ban de bom’ kwamen veelvuldig op de spandoeken van de 400.000 demonstranten voorbij. Tegenstanders van het NAVO besluit zagen de kans op daadwerkelijk gebruik van kernwapens steeds groter worden. Een aantal politieke partijen sloten zich aan bij de vredesbeweging, zo ook de PvdA die op dat moment oppositie voerde tegen het kabinet-Van Agt.

Grootse demonstratie in Den Haag

Na de demonstratie in Amsterdam volgde in 1983 in Den Haag de grootste demonstratie ooit. Deze keer verzamelden 550.000 mensen zich om te demonstreren tegen het NAVO dubbelbesluit. Na de demonstratie werd er in 1985 een petitie georganiseerd tegen de plaatsing van kruisraketten, die in november dat jaar met 3.7 miljoen handtekeningen aan premier Lubbers werd aangeboden. Ondanks de grootschalige demonstraties en de petitie ging het kabinet-Lubbers akkoord met het NAVO Dubbelbesluit en de plaatsing van de kruisraketten op de vliegbasis in Woensdrecht. Dit zou alleen gebeuren wanneer de Sovjet-Unie op 1 november 1985 meer dan 378 kernraketten zou hebben gestationeerd.

INF verdrag

Als gevolg van het Intermediate-Range Nuclear Forces (INF) verdrag dat in december 1987 volgde, waren de raketten uiteindelijk overbodig geworden. Met het verdrag waren de VS en de Sovjet-Unie het eens geworden over de vernietiging van nucleaire en conventionele (kruis)raketten met een bereik van 500 tot 5000 kilometer. Daarnaast werd bepaald dat beide landen, indien nodig, elkaar mochten controleren. Het INF verdrag was op dat moment het enige wapenbeheersingsverdrag waarin atoomwapens verboden werden.

In juni 2013 bleek dat de kernbommen die begin jaren ’80 zoveel woede opwekten onder de Nederlandse vredesbeweging zich nog altijd op Nederlands grondgebied bevinden. Dat zich op de vliegbasis te Volkel kernwapens bevinden is al tientallen jaren geen echt geheim meer, maar opeenvolgende kabinetten bleven de aanwezigheid van de bommen ontkennen. Oud-premier Ruud Lubbers kwam echter met de definitieve bevestiging in het tv-programma van National Geographic ‘De Tijd Vliegt: De Koude Oorlog’.

Helemaal bevestigd werd het publieke geheim toen op 16 juli 2019 een blunder van de NAVO aan het licht kwam. In een concept-rapport dat in handen kwam van Belgische media, werd de vliegbasis Volkel met naam en toenaam genoemd als een van de plekken waar het Amerikaanse leger kernwapens opsloeg in Europa. Ook luchtmachtbasises in België, Duitsland, Italië en Turkije worden genoemd als plaatsen waar de Verenigde Staten kernwapens heeft opgeslagen. De zin waarin de luchtmachtbasissen bij naam worden genoemd is overigens inmiddels uit het rapport geschrapt.