Anton de Kom: schrijver, nationalist en verzetsstrijder
Anton de Kom (1898-1945) was geboren en getogen in Suriname, maar bracht het grootste deel van zijn leven in Nederland door. Hij was een veelzijdig man: hij schreef boeken en essays, was communist, verzette zich tegen kolonialisme en onrecht en trad tijdens de Tweede Wereldoorlog toe tot het verzet.
Jonge jaren in Paramaribo
Cornelis Gerhard Anton de Kom werd op 22 februari 1898 in een creoolse volkswijk in Paramaribo geboren als zoon van Adolf de Kom en Judith Jacoba Dulder. Zijn vader was in slavernij geboren en de familienaam De Kom was een omkering van de achternaam van zijn voormalige eigenaar, Mok genaamd. Adolf de Kom was gouddelver en kleine boer. Anton groeide op in een hecht katholiek gezin, waar hij opviel vanwege zijn leergierigheid en interesse voor het slavernijverleden. Ook had hij grondige kennis van verschillende talen, waaronder Engels, Duits, Frans, ‘Neger-Engels’ en Papiamento. Hij behaalde na de lagere school zijn diploma boekhouden en ging in dienst als kantooremployé bij een rubberbedrijf.
Naar Nederland
De rusteloze De Kom nam in 1920 ontslag en vertrok zonder duidelijk doel als werkend passagier op de boot naar Nederland. Daar belandde hij bij het Derde Regiment Huzaren van het Nederlandse leger, waar hij opviel vanwege zijn huidskleur en populair was. Daarna had hij verschillende baantjes als kantoorboekhouder bij koffie- en tabaksbedrijven. In 1926 trouwde hij met de Nederlandse Nellie Borsboom, met wie hij vier kinderen kreeg.
Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!
Politiek actief
Opmerkingen over zijn huidskleur pikte hij niet. Hij sloot zich aan bij links-radicale politieke groeperingen, zoals de Liga tegen Imperialisme en Koloniale Overheersching, een mantelorganisatie van de Communistische Partij Holland (CPH). De Kom geloofde dat Suriname klaar was voor onafhankelijkheid. Hij schreef daarover verschillende artikelen in communistische tijdschriften en sympathiseerde met de African Blood Brotherhood van de Jamaicaan Marcus Garvey. Zijn communistische denkbeelden leverden hem in 1931 ontslag op bij de firma Reuser en Smulders.
Terug naar Suriname
In 1932 keerde De Kom ditmaal in het gezelschap van zijn gezin terug naar Suriname, omdat zijn moeder op sterven lag. Toen het gezin op 4 januari 1933 in Paramaribo aankwam, was zijn moeder al overleden. Omdat er in de pers veel ruchtbaarheid was gegeven aan zijn komst, wachtte een grote menigte Surinamers evenals enkele lokale politiefunctionarissen De Kom op. De lokale autoriteiten bleven hem in de gaten houden en namen hem geld af omdat ze ervan overtuigd waren dat het een Sovjetbijdrage aan de communistische agitatie in Suriname zou zijn.
Zwarte dinsdag
In de Pontewerfstraat, waar hij geboren was, opende De Kom een ‘adviesbureau’. Vanwege zijn antikoloniale en communistische denkbeelden, stroomden uit heel Suriname mensen van allerlei etnische achtergronden naar zijn kantoor. Vooral Javanen zagen in De Kom de verlosser die hen terug naar Java zou brengen. De autoriteiten zagen zijn links-activistische beïnvloeding van de Surinaamse bevolking niet zitten. Op 7 februari 1933 werd De Kom gearresteerd wegens ‘communistische agitatie’. Bij de volksoproer die daarna ontstond en de geschiedenis in ging als ‘Zwarte Dinsdag’ werden twee politieagenten gedood en vielen 22 gewonden.
Verbanning
De Kom werd drie maanden vastgehouden voordat hij zonder proces gedwongen werd met zijn gezin terug te keren naar Nederland. Hij zou zijn geboorteland nooit meer terugzien. Honderden communisten wachtten hem op in Nederland. Met hulp van de CPH werd zijn boek Wij Slaven van Suriname in 1934 gepubliceerd, zij het met enige aanpassingen onder druk van de inlichtingendienst. De Kom brak in het boek radicaal met de bestaande geschiedschrijving over Suriname en herschreef die vanuit het perspectief van de onderdrukten. Met Wij Slaven van Suriname wilde hij ‘het zelfrespect der Surinamers opwekken’. Met succes, want Anton de Kom wordt tegenwoordig nog altijd gezien als degene die het zaadje van het Surinaamse nationalisme heeft geplant.
Verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog
Na zijn arrestatie kon De Kom vanwege de economische crisis en zijn imago niet meer aan werk komen in Nederland. Hoewel hij in de jaren in aanloop naar de oorlog wel bleef schrijven, verdiende hij nauwelijks en raakte hij moedeloos en depressief. Tijdens de Duitse bezetting werd Wij Slaven van Suriname onmiddellijk verboden. De Kom bleef schrijven en leverde artikelen aan de Haagse illegale communistische krant De Vonk en een blad van de Internationale Socialistische Beweging. Ook had hij contact met een groep die overlegde over de toekomst van het Koninkrijk der Nederlanden. Vanwege zijn verzetswerk werd De Kom op 7 augustus 1944 gearresteerd. Via verschillende doorvoerkampen belandde hij in het concentratiekamp Neuengamme, waar hij overleed aan tuberculose. Hij ligt sinds 1960 begraven op de erebegraafplaats in Loenen.
Canon en eerherstel
In 2020 werd Anton de Kom opgenomen in de Canon van de Nederlandse Geschiedenis. De eerste versie van die Canon werd tussen 2005 en 2007 opgesteld en moet een overzicht van de historische en culturele ontwikkeling van Nederland bieden. In 2020 werd de Nederlandse canon aangepast. Er kwam onder andere meer aandacht voor de geschiedenis van het Caribisch gebied en het kolonialisme. Verzetsstrijder en activist Anton de Kom vertegenwoordigt deze geschiedenis en is als eerste Surinamer ooit toegevoegd aan de Nederlandse canon.
Op 3 februari 2021 is door de overheid toezegging gedaan om Anton de Kom te eren met een ‘ruiterlijk gebaar’. De Tweede Kamer had het kabinet gevraagd om een gebaar te maken waarmee “het foutieve handelen van de toenmalige overheid ondubbelzinnig wordt erkend. De initiatiefnemer Bram van Ojik van Groenlinks vond het gebaar nodig omdat De Kom een ‘grote betekenis heeft gehad voor de Nederlandse samenleving’. Ondanks dat op dat moment nog onduidelijk was hoe het gebaar er uit zal zien, gaven de nabestaanden van Anton de Kom aan blij met zijn eerherstel.
In juni 2023 kwam dat eerherstel er daadwerkelijk. Op 19 juni ontving minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken de nabestaanden van De Kom en bood hen namens het Kabinet excuses aan voor de wijze waarop de Nederlandse Staat omging met Anton de Kom. Daarnaast kondigde hij aan dat er aan de Vrije Universiteit een leerstoel komt die de naam van De Kom zal dragen.
Bronnen:
- G. J. Oostindie, ‘Kom, Cornelis Gerhard Anton de (1898-1945)’, in Biografisch Woordenboek van Nederland.
- F. van Suchtelen, ‘Kom, Cornelis Gerhard Anton de’, in Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland.
Afbeelding:
Beeld van Anton de Kom in Paramaribo. Loek Tangel, 1997. [Creative Commons via Wikimedia Commons]
Leestip:
Surinaams onbehagen – Een sociale en politieke geschiedenis van Suriname 1865-2015, €29,– Tot 1 januari 2019 €25,–
Auteur: Hans Ramsoedh
ISBN: 9789087047481
Uitgever: Verloren
Prijs: €25,–. Na 1-1-2019 €29,-
