Art Spiegelmans Maus: Een serieuze strip

Op 1 april was de redactie aanwezig bij het symposium ‘Genocide Getekend’ dat door het NIOD werd georganiseerd. In onze eerste twee artikelen over het symposium is er gekeken naar genocide in strips in het algemeen en de acht fases van genocide. In dit artikel zoomen we specifiek in op het stripverhaal Maus van Art Spiegelman, waarin hij vertelt hoe zijn Joodse ouders de Holocaust overleven.

Art Spiegelman werd op 15 februari 1948 geboren te Stockholm. Zijn ouders waren allebei Joodse Polen. Spiegelman is inmiddels werkzaam als cartoonist en redacteur en het meest bekend vanwege zijn strip Maus. Zijn werk als co-redacteur bij de strip magazines Arcade en Raw is ook invloedrijk geweest voor de wereld van strip en vanaf 1992 werkte hij tien jaar als cartoonist voor The New Yorker. Hij is getrouwd met ontwerper en redacteur Francoise Mouly en is de vader van schrijfster Nadja Spiegelman.

Het verhaal

Maus is een verhaal over de Holocaust in stripvorm. Spiegelmans vader Vladek is de hoofdpersoon in het verhaal en vertelt hierin over zijn ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het verhaal gaat over Spiegelmans vader, Vladek, en zijn ervaringen als een Poolse Jood tijdens de Holocaust. Parallel naast dit verhaal loopt het verhaal van Spiegelmans interactie met zijn vader. Dit gebeurt wanneer hij een aantal keer probeert de herinneringen van zijn vader vast te leggen. Alle karakters in het verhaal worden als dieren afgebeeld: de Joden als muizen, de Duitsers als katten, de Amerikanen als honden, de Polen als varkens en zo gaat het door. Maus confronteert de lezer met de verschrikkelijke realiteit van de Holocaust: de systematische genocide van miljoenen Joden door het Naziregime tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij doet dit met een medium dat simplistisch lijkt, maar wat misschien juist met strip/beeld goed tot zijn recht komt.

Dieren allegorie  

Zoals eerder gezegd gebruikt Spiegelman dieren om de karakters af te beelden. Het is vooral bedoeld om de verschillende rassen en nationaliteiten te belichten. Door de Joden als muizen af te beelden, laat Spiegelman het antisemitische stereotype van Joden zien als ongedierte, minder dan mensen. De Duitsers zijn katten, omdat ze zoals roofdieren jagen op de Joodse muizen. Interessant is ook dat de Polen als varkens worden afgebeeld, want dit is niet zonder reden. De nazi’s refereerden soms naar de Polen als varkens. In één scene wordt het gebruik van dieren mooi zichtbaar. Dit stukje gaat over een Joodse gevangenen die tegen de nazi’s zegt dat hij een Duitser is en niet in het kamp thuishoort. In het linker paneel is de gevangene als muis/Jood te zien, terwijl in het shot daarnaast, waar Art met zijn vader hier over praat, de gevangene als kat/Duitser wordt afgebeeld. De rol en het gebruik van identiteit is goed zichtbaar. Dit fragment laat ook de twee parallel lopende verhalen (de dialoog tussen Art en Vladek én Vladeks gruwelijke belevenissen destijds) duidelijk zien.

Het gebruik van maskers in Maus

Maus gebruikt juist raciale stereotyperingen om te laten zien waar de allegorie te kort in schiet. De muizen zijn niet universeel goed, noch zijn de varkens universeel goed of slecht. Ook kunnen muizen doorgaan voor andere dieren door varkensmaskers of kattenmaskers te dragen. Het gebruik van maskers is ook terug te zien bij momenten waarop Art bijvoorbeeld in het verhaal praat over zijn vader met een psycholoog. Interessant is dat bij de psycholoog te zien is dat hij een mens is die een muizenmasker draagt, terwijl Art wel gewoon als muis wordt afgebeeld. Voor Spiegelman is identiteit een masker, een masker dat mensen met gemak kunnen opzetten en veranderen.

De schuldig voelende Spiegelman

In Maus is veel symboliek terug te zien. Bij elk paneel kan er afgevraagd worden wat de precieze betekenis is van dit gedeelte. Wat wilt Spiegelman hiermee zeggen? Waarom is dit op deze manier getekend? Er is ook een gedeelte in het verhaal waarin Spiegelman zich naar de lezer richt en laat zien dat hij zich schuldig voelt over het schrijven en tekenen van Maus. Hier is een verdrietige Art te zien die eerst verteld dat hij en zijn vrouw een baby krijgen, prachtig nieuws, maar daarna gelijk verteld over de vele Joden die vergast zijn in Auschwitz. Ook is te zien hoe hij verteld over tv-aanbiedingen die hij heeft gekregen, terwijl boven op een berg lijken van muizen ligt. Spiegelman voelt zich schuldig omdat hij vindt dat hij dankzij de Holocaust faam en rijkdom heeft vergaard. Immers zou er zonder Auschwitz of de Holocaust nooit het stripverhaal Maus bestaan hebben.