Bankoverval van het verzet in 1944

Op 15 november 1944 overvallen elf verzetsleden de Nederlandsche Bank in Almelo. De buit bedraagt 46,1 miljoen gulden. Deze bankoverval van het verzet is de allergrootste bankoverval aller tijden in Nederland. Afgelopen zondag overleed Henk Bosch, hij was het laatste nog levende lid van deze verzetsgroep.

De overval op 15 oktober 1965 op de Amro-bank in Tilburg, waar destijds 900.000 gulden werd buitgemaakt, wordt door justitie en de banken vaak als eerste grote bankoverval beschouwd. Hiervoor werden er al wel bankovervallen gepleegd, maar werden er eigenlijk nooit grote bedragen buitgemaakt. Eén grote kraak wordt hierbij echter vergeten. Dit was dan ook een bankoverval die een heel ander motief had dan slechts het stelen van geld. Op 15 november 1944 beroofde het verzet de Nederlandsche Bank in Almelo, waarbij 46,1 miljoen gulden werd gestolen van de Duitse bezetters. Volgens overvaller Henk Bosch was het geen diefstal, maar het ophalen van eigen geld.

Spoorwegstaking

Twee maanden voor de bankoverval brak in Nederland een spoorwegstaking uit. De Nederlandse regering in Londen raadde dit aan om de Duitsers te saboteren. De stakende medewerkers hadden geld nodig om deze staking vol te houden. Een knokploeg van het verzet overviel het hoofdkantoor van de Nationale Spoorwegen in Utrecht en maakten hierbij één miljoen gulden buit. Knokploegen uit Olst, Nijmegen en Rotterdam maakten respectievelijk 12.000 gulden, 100.000 gulden en 1.200.000 gulden buit bij verschillende overvallen. Dit was echter niet voldoende en het geld raakte op. Hierdoor werd een overval op de Nederlandse Bank in Almelo voorbereid.

Voorbereidingen

Er was een tip binnen gekomen dat in de bank in Almelo veel geld lag opgeslagen om van daaruit naar Duitsland te worden gebracht. De overval werd in het diepste geheim voorbereid. Alleen de Nederlandse overheid in Londen was op de hoogte van de kraak en keurde deze goed. Sommige bankovervallers kenden elkaar niet en zelfs de echtgenotes van de overvallers waren niet van de plannen op de hoogte. Leider van de verzetsploeg die de overval pleegde, was Derk Smoes. Hij werkte eerder bij de Almelose bank en moest ervoor zorgen dat alles soepel verliep.

De overval

Op 15 november 1944 maakte het personeel van de bank in Almelo zich even na half zes klaar om naar huis te gaan. Er werd echter aangebeld en vier mannen kwamen de bank binnengedrongen. Eenmaal binnen verliep de overval volgens Henk Bosch soepel: ‘We hoefden geen geweld te gebruiken. We stapten gewoon naar binnen, kozen de juiste man uit, zetten hem een machinegeweer tegen het hoofd en hij begon te praten.’ De directeur van de bank, een NSB’er, verzette zich echter. Eén van de verzetslieden riep naar de rest van het personeel: ‘Schrik niet als je zo dadelijk een schot hoort, het is jullie directeur maar!’ Hierop maakte de directeur de kluis razendsnel open. Vijf kwartier nadat de mannen binnen waren gekomen, kwamen zij met dertien kisten geld weer naar buiten. Tijdens het inladen van de kisten in de vrachtwagen passeerde er een peloton van de Duitse politie. Eén van de overvallers bewaarde zijn koelbloedigheid en liep naar de voorkant van de vrachtauto om met behulp van zijn knijpkatlantaarn de Duitsers te wijzen op het obstakel. Al marcherend vervolgden de Duitsers hun weg.

Noodlot

Direct nadat de overvallers vertrokken, werd de politie gealarmeerd. De Duitsers verdachten Smoes van betrokkenheid bij de overval, maar die was reeds ondergedoken. Twee weken later werd Smoes echter alsnog gearresteerd. Een Zwollenaar werd tijdens een straatcontrole met valse persoonsbewijzen op zak gearresteerd. Deze persoonsbewijzen leidden naar de schuilplaats van Smoes, waar hij en andere betrokkenen van de overval werden opgepakt. De Duitsers herkenden Smoes en stelden hem een compromis voor: als Smoes de locatie van het geld vertelde, zouden de Duitsers geen grootschalige zoektocht in het gebied organiseren. Smoes was bang dat wanneer de Duitsers grootscheeps onderzoek in de regio zouden gaan doen, zij meer zouden vinden dan goed was voor het verzet. Hierop vertelde Smoes de locatie van het geld. De buitgemaakte 46,1 miljoen gulden werd door de Duitsers opgehaald bij een boerderij in de buurt, waar het in de hooiberg verstopt lag. Derk Smoes en uiteindelijk 6 andere gearresteerde medeplichtigen werden naar de concentratiekampen Neuengamme en Reyershorst overgebracht. Smoes overleed op 14 maart 1945. Van de 7 gearresteerden zou alleen Hendrik Frielink terugkeren.