Beknopte geschiedenis van de tolweg

Tolheffing is een eeuwenoud verschijnsel in Europa en kent een geschiedenis die teruggaat tot de oudheid.

Een vroeg voorbeeld van een ‘tolweg’ is de weg die in de 7e eeuw voor Christus het Perzische Susa met Babylon verbond. Reizigers die van deze weg gebruik maakten waren verplicht een bedrag af te dragen aan de Assyrische heerser Ashurbanipal (685-627 voor Christus). Ook in geschriften van denkers als Aristoteles en Plinius zijn verwijzingen naar dergelijke tollen in de Arabische en Aziatische wereld te vinden. Daarnaast is van vroege Germaanse stammen bekend dat zij reizigers alleen bergpassen lieten passeren in ruil voor een financiële tegemoetkoming.

In het vroegmiddeleeuwse Frankische Rijk behoorde het ‘tolrecht’ tot de zogenaamde regalia, de vorstelijke rechten. Dit betrof echter meer een ‘algemene belasting’. Het heffen van een tol voor het gebruik maken van doorgangsroutes werd vanaf de 11e eeuw langzaam maar zeker gemeengoed in Europa, waarbij vooral handelsbelangen een rol speelden. Tot en met de 17e eeuw betrof de heffing daarom vooral rivieren. Toen vanaf dat moment de handel over land toenam werd ook daar de tolheffing standaard. De opbrengsten werden gebruikt voor onderhoud en om betere (tol)wegen aan te kunnen leggen. Zo werd in Nederland op deze manier in 1665 bijvoorbeeld een straatweg van Den Haag naar Scheveningen verwezenlijkt, naar ontwerp van Constantijn Huygens. Tolhuizen, -hekken en –poorten met bijbehorende tariefborden schoten daarbij als paddenstoelen uit de grond.

Vanaf de 19e eeuw wierp het redelijk verdienstelijke tolsysteem steeds minder vruchten af, mede door de komst van nieuwe transportmiddelen als de trein en de toegenomen ontevredenheid over het tijdrovende proces. In de twintigste eeuw werden de meeste tolheffingen door overheden vervangen door een algemene wegenbelasting en accijnzen, hoewel veel Europese landen in hun netwerk van grote, doorgaande snelwegen een tolheffing hebben gehandhaafd. Binnen de grenzen van de Benelux zijn alle barrières opgeheven, maar de Belgische plannen voor de verplichting van een tolvignet lijken nu roet in het eten te gooien. De ANWB heeft in reactie hierop aangegeven faliekant tegen een ‘verdere wildgroei van tolsystemen en stickers om door Europa te rijden’ te zijn.