Bezetting, bevrijding en afscheid van Nederlands-Indië

Op 15 augustus 1945 eindigt de Tweede Wereldoorlog in Azië. Japan capituleert na de Amerikaanse atoombommen op  Hiroshima en Nagasaki. Het Japanse leger geeft  zich in een radiotoespraak van keizer Hirohito onvoorwaardelijk over. Voor de Nederlanders in Nederlands-Indië betekent deze capitulatie echter nog geen bevrijding…

Wereldoorlog

Op 7 december 1941 valt het Japanse leger onaangekondigd de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbour aan. Amerika verklaart Japan direct de oorlog. Nederland volgt snel daarna. De tot dan toe hoofdzakelijk nog Europese oorlog verandert daarmee in 1 klap in een wereldoorlog en brengt ook Nederlands-Indië in de frontlinie. Het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) verzamelt in allerijl een strijdmacht van ongeveer 90.000 man. Het mag echter niet baten. In maart ‘42 geeft het KNIL zich over. Nederlands-Indië komt in handen van de Japanse bezetter. Zo’n 42.000 krijgsgevangenen worden afgevoerd naar interneringskampen. Overgeleverd aan de grillen van de Japanse bewakers, zware arbeid en voedselschaarste komt 20% van de militairen tijdens hun gevangenschap om het leven.

Internering

De Japanse interneringskampen zijn aanvankelijk alleen bedoeld voor ‘heropvoeding’ van krijgsgevangenen en leden van het Nederlands-Indische bestuur. Maar vanaf 1943 worden alle (Indo-)Europese inwoners en ook Indonesiërs geïnterneerd. In het begin is het kampbestuur in handen van Japanse burgers. maar op 1 april 1944 wordt het overgedragen aan het leger. Vanaf dat moment verslechtert de situatie voor de gevangenen aanzienlijk en moeten ze zien te overleven onder onmenselijke omstandigheden. Er zijn aparte burgerkampen voor vrouwen en kinderen, mannen en (oudere) jongens, en Indo-Europese jongeren. De Indonesiërs worden ondergebracht in werkkampen en verrichten samen met krijgsgevangenen en de ‘sterke’ mannen uit de burgerkampen dwangarbeid, bijvoorbeeld aan de beruchte Birmaspoorweg.

Naar schatting sterven 16.000 geïnterneerde burgers aan ondervoeding, ziekte en uitputting. Het dodental onder de Indonesiërs is nog vele malen groter.

Bersiap

De Japanse capitulatie komt  voor de gevangenen dan ook geen dag te vroeg. Na alle ontberingen overleefd te hebben, kunnen de Nederlandse geïnterneerden de kampen echter nog niet verlaten. Er is namelijk een nieuwe strijd gaande. Opstandelingen onder leiding van de Indonesische nationalisten Soekarno en Hatta vechten voor onafhankelijkheid. Wanneer zij op 17 augustus eenzijdig de Republiek Indonesia uitroepen breekt een bloedige, gewelddadige periode aan, bekend onder de naam bersiap. Voor hun eigen veiligheid blijven veel Nederlanders daarom ook na de bevrijding in de kampen. Ironisch genoeg eerst onder bescherming  van Japanse militairen. Later wordt deze taak overgenomen door soldaten uit India. Sommige geïnterneerden kunnen pas begin ’46, als de rust  enigszins is weergekeerd, de kampen verlaten. Het conflict van de Indonesische nationalistische strijdgroepen met Nederland is dan echter nog lang niet voorbij.

De weduwe van Indië

De Nederlandse overheid erkent de Republiek Indonesia niet en probeert met militaire macht haar gezag te herstellen. Deze zogeheten ‘politionele acties’ in 1947 en 1948 stuiten op veel (internationaal) protest. De Verenigde Staten dreigen zelfs met het stopzetten van de Marshallhulp. Uiteindelijk gaat Nederland overstag. Op 27 december 1949 ondertekent Koningin Juliana in het Paleis op de Dam in Amsterdam de overdracht van de soevereiniteit aan de ‘Verenigde Staten van Indonesië’.

Opnieuw op de vlucht

De onafhankelijkheid van Indonesië brengt een massale uittocht van ‘Indische Nederlanders’ naar Nederland op gang; ze zijn niet meer veilig in het land dat ooit hun thuis was. De repatrianten worden in Nederland opgevangen, maar het welkom is vaak letterlijk en figuurlijk niet erg warm. Veel Indiëgangers komen terecht in koude, slechtonderhouden vakantiewoningen en stuiten op onbegrip als ze klagen over de voorzieningen: ze moeten niet zeuren, ze hebben immers de Duitse bezetting niet meegemaakt! Het zal nog een flink aantal jaren duren voordat het eerste monument wordt opgericht (KNIL-monument in Enschede, 1960) en er langzaam meer erkenning komt voor de verschrikkingen van de Jappenkampen.

Tabee Indië

In het Verhalenarchief Tabee Indië van het Nationaal Archief zijn persoonlijke verhalen te vinden over Nederlands-Indië en het leven daarna in Nederland.

Nationaal Archief

Meer informative over dit onderwerp vind je in:

2.10.50 - Archief van het ministerie van Koloniën: Stamboeken en pensioenregisters van militairen in Oost- en West-Indië, 1815-1949 (1954), inv.nrs. 843-846

2.05.44 - Archief van de Nederlandse ambassade in Groot-Brittannië (Londen), (1917) 1945-1954, inv. nr. 2196

Bekijk de fotocollectie met beelden over Nederlands-Indië.

Lees ook het nieuwsbericht over de Japanse interneringskaarten van Nederlandse krijgsgevangenen.

Leestip: 

Indië verloren, rampspoed geboren
Auteur: Frans Glissenaar 
Uitgever: Verloren
ISBN: 9065504605
Winkelprijs: €10,–

Bestel Indië verloren, rampspoed geboren