Bouw van de Berlijnse muur

“De Oost-Duitse communisten maakten de muur van betonblokken en prikkeldraad. Hij is 45 kilometer lang”, klonk het polygoonjournaal van 1961, vijftig jaar geleden. Berlijn werd opgedeeld door een muur die de stad 28 jaar zou splitsen. Vandaag, 14 juni, begint de herdenking van de bouw van de muur.

Burgemeester Klaus Wowereit onthult vandaag een reuzen foto op de plaats van de oude grenswachttoren Schlesischer Busch. Op 11 plaatsen in de stad worden de komende tijd foto’s geplaatst. De Berlijnse muur werd gebouwd in de nacht van 12 op 13 augustus 1961 en werd het symbool van de Koude Oorlog.

Deling van Duitsland

Na de Tweede Wereldoorlog werd het verslagen Duitsland verdeeld in vier invloedzones, zoals bij de conferentie van Jalta in 1945 was besproken. De geallieerde landen: Frankrijk, Sovjet-Unie, Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten, kregen ieder een deel van het land toegewezen om te besturen. Er ontstond een westelijk deel onder geallieerd gezag en een oostelijk deel dat viel onder de Russische invloedssfeer. De stad Berlijn, gelegen in Oost-Duitsland, werd ook in vier zones verdeeld. De Tweede Wereldoorlog was overgegaan in de Koude Oorlog waarin de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten tegenover elkaar stonden. Het was een periode van spanning tussen het communistische oosten en het kapitalistische westen. De eerste tekenen daarvan kwamen naar de oppervlakte in juni 1948.

Blokkade van Berlijn

Op 20 juni 1948 werd in West-Duitsland en West-Berlijn de D-mark ingevoerd. De president van de Sovjet Unie, Stalin, was van mening dat dit in strijd was met de afspraken die gemaakt waren in Jalta. Als reactie voerde hij op 23 juni een eigen munt in. Daarna begon hij een blokkade in van de stad die duurde van 24 juni 1948 tot 12 mei 1949. Doordat Berlijn in de Sovjet-bezettingszone lag, had de Oost-Duitse regering de mogelijkheid om de toevoer naar West-Berlijn af te sluiten. Gedurende de nacht van 23 op 24 juni schakelde de Sovjet-Unie de elektriciteitsvoorziening van West-Berlijn uit, de stroom kwam uit de bezettingszones van de Sovjets, en de daaropvolgende ochtend werden alle grensovergangen gesloten. De Oost-Duitse regering hoopte dat de westelijke machten hun deel van Berlijn op zouden geven. Dat gebeurde niet. In plaats daarvan werd een luchtbrug ingesteld van het West-Duitsland naar West-Berlijn. De bezetting duurde meer dan een half jaar. Aangezien duidelijk was geworden dat de westelijk geallieerden hun deel van Berlijn niet zouden afstaan, hieven de Sovjets de blokkade op. In 1949 werd de scheiding definitief met de stichting van de Bondsrepubliek Duitsland (BRD) in West-Duitsland en de Duitse Democratische Republiek (DDR) in Oost-Duitsland.

Afscheiding Oost en West

Al in 1945 werden de gebieden gescheiden door middel van slagbomen. Een grenspolitiemacht hield vanaf 1 december 1946 aan de kant van de Sovjets de grenzen in de gaten. Vanaf dat moment werden de eerste grensafzettingen aangelegd. Het waren vooral barrières in de vorm van prikkeldraad. Door was dat steeds meer inwoners van Oost-Duitsland, naar het westelijk deel van het land probeerden te vluchten. Vanaf 1952 werd de grens tussen het oosten en het westen afgesloten met hekken, bewakingsposten en alarminstallaties. Het werd daardoor steeds moeilijker om van oost naar west Duitsland te komen. Een uitzondering was Berlijn. De grens die dwars door woonwijken en straten liep, was moeilijker te bewaken dan in de rest van het land. Het gevolg was dan ook dat veel Oost-Duitsers via Berlijn naar West-Duitsland vluchtten. Met name hoog opgeleide, jonge Oost-Duitsers verlieten het strenge Oost-Duitsland. De Braindrain was dan ook een bedreiging voor de Oost-Duitse economie.

De Berlijnse Muur

Walter Ulbricht, voorzitter van de Staatsraad, het plaatsvervangend staatshoofd, en Nikita Chroetsjov, leider van de Sovjet Unie, vonden dat er iets moest gebeuren tegen de grootschalige emigratie stroom. De bouw van de muur moest ervoor zorgen dat de leegloop van middelen en personen definitiefeen halt zou worden toegeroepen. In de eerste twee weken van juni 1961 waren dit 10.000 mensen. In de nacht van 12 op 13 augustus werd begonnen aan de bouw van de muur dwars door de stad. Bouwvakkers uit de DDR begonnen met het plaatsen van metershoge betonplaten in de stad. Al vanaf de bouw van de muur was er grote weerstand tegen de betonnen scheiding, zoals blijkt uit het polygoonjournaal uit 1961: “De Oost-Duitse communisten maakten de muur van betonblokken en prikkeldraad. Hij is 45 kilometer lang. Want ook al verdween de Brandenburgse poort achter een zover mogelijk vooruitgeschoven kunstmatige grens, kon niet verbergen dat het de toegangspoort was geworden tot het grootste concentratiekamp dat de wereld wellicht ooit heeft gekend. De muur zou 28 jaar blijven staan en was het symbool van de Koude Oorlog en de deling van Duitsland. Dit jaar is het een halve eeuw geleden dat de muur werd gebouwd en vandaag wordt er stilgestaan bij de tijd van de deling van Duitsland en de bouw van de muur.