Controversiële winnaars van de Nobelprijs voor de Vrede

Aung San Suu Kyi won in 1991 nog de Nobelprijs voor de Vrede vanwege haar vreedzame strijd voor democratie en mensenrechten in Myanmar. Maar in 2017 zweeg ze, terwijl de Rohingya-moslims slachtoffer werden van ethnische zuiveringen. Daardoor staat haar positie als icoon van de vrede ter discussie. Het is niet voor het eerst dat een winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede achteraf kritiek krijgt, omdat plannen, idealen en beloftes niet uitkomen.

Nobelprijs voor de Vrede

De Nobelprijs voor de Vrede wordt sinds 1901 jaarlijks uitgereikt aan de mensen die bijzonder goed werk hebben verricht voor de ‘broederschap van naties’ en het vredesproces in het algemeen. Winnaars van de prestigieuze prijs zijn onder meer individuele activisten of politici die zich inzetten voor mensenrechten of het vredesproces in hun land, organisaties zoals de Europese Unie, de Verenigde Naties of het Rode Kruis en eenmaal zelfs klimaatactivist en voormalig Amerikaans vicepresident Al Gore.

Suu Kyi’s lege beloftes

Hoewel ze in 1991 haar prijs niet persoonlijk in ontvangst kon nemen vanwege huisarrest, gaf Suu Kyi in 2012 alsnog een toespraak in Oslo. Daar sprak ze de hoop uit dat Birma – dat tegenwoordig Myanmar heet – blijft hervormen en democratiseren en beloofde ze dat proces kritisch te zullen blijven volgen. Ook meende ze zich te willen inzetten voor het verzoeningsproces tussen de verschillende etnische groepen in haar land, zodat ‘we uiteindelijk zullen streven naar een wereld vrij van vluchtelingen, daklozen en hopelozen […] en waar iedereen ruimte heeft om in vrede te leven’.

Die mooie beloftes kregen urgentie in augustus en september 2017, toen honderdduizenden Rohingya op de vlucht sloegen naar Bangladesh. De Rohingya zijn moslims die al generaties lang in Myanmar wonen, maar geen burgerrechten bezitten en daar niet gewenst zijn. Nadat een Rohingya-rebellengroep lokale politiebureaus had aangevallen nam het leger van Myanmar bloedig wraak in de provincie Rakhine. Suu Kyiwordt internationaal gezien als het staatshoofd van Myanmar, desondanks kan ze niet veel doen, omdat het leger de dienst uit maakt in de provincie. Daaromveroordelen de internationale gemeenschap en een aantal aanzienlijke medewinnaars van de Nobelprijs voor de Vrede vooral het feit dat ze doet alsof er niets aan de hand is.

Henry Kissinger

Henry Kissinger nobelprijs

Sommige Nobelprijswinnaars waren al controversieel voordat zij de prijs in ontvangst namen. In 1973 wonnen de Amerikaanse nationale veiligheidsadviseur Henry Kissinger en de Noord-Vietnamese diplomaat Le Duc Tho samen de Nobelprijs voor de Vrede, vanwege hun onderhandelingen voor de Parijse Vredesakkoorden om de Vietnamoorlog te beëindigen. De wapenstilstand was echter alweer beëindigd en de afspraken van Parijs geschonden en dus wees Tho de prijs direct af. Kissinger nam hem schoorvoetend en ‘nederig’ toch aan.

De toekenning van de prijs aan Kissinger was extra controversieel, omdat hij als Secretary of State een half jaar eerder nog bombardementen op Vietnam en Cambodja had laten uitvoeren en in zijn functie betrokken was bij veel gewelddadige conflicten. De toekenning van de prijs leverde veel protest op. Twee leden van de Nobelprijs-commissie stapten op. Sommigen vonden dat de benoeming van Kissinger spot dreef met de prijs en doopten hem om tot ‘Nobel War Prize’, terwijl anderen cynisch constateerden dat ‘de Zweden wel gevoel voor humor moesten hebben’. Na de val van Saigon in 1975 en de vernederende vlucht van de Amerikanen uit Vietnam, probeerde Kissinger de prijs terug te geven, maar dat mocht niet baten.

Yasser Arafat

Ook de toekenning van de prijs aan de Palestijnse leider Yasser Arafat ‘voor het openen van deuren die kunnen leiden tot vrede’ leidde tot grote ophef. Hij ontving de prijs samen met de toenmalige Israëlische premier Yitzhak Rabin en minister van Buitenlandse Zaken Shimon Peres voor hun samenwerking in de Oslo-akkoorden. Wederom stapte een comitélid publiekelijk op en noemde Arafat vanwege zijn obscure relatie met terreurgroep Hamas een ‘terrorist die geweld aanmoedigt’. Die overtuiging kreeg veel bijval.

Tegelijkertijd laat de toekenning van de prijs aan Arafat ook zien dat de Nobelprijs voor de Vrede in lopende conflicten heel gevoelig ligt. Ondanks het feit dat het comité zowel de Palestijnse- als de Israëlische zijde wilde belonen met deze prijs, liep het toch uit op een fiasco. Arafat werd door heel veel mensen in het Midden-Oosten gezien als vrijheidsstrijder, vergelijkbaar met bijvoorbeeld Nelson Mandela, maar de commotie omtrent benoeming geeft aan dat ook velen het daarmee ernstig oneens zijn.

Terugtrekken?

Kan een Nobelprijs later weer ingenomen worden wanneer blijkt dat de ontvanger ervan minder vreedzaam is dan aanvankelijk werd gedacht? Van Kissinger werd later, na opening van de archieven, veel meer bekend over zijn tijd als Secretary of State en Suu Kyi blijkt haar ogen te sluiten voor grootschalig etnisch geweld in haar eigen land. Voor Kissinger, Arafat en Suu Kyi zijn volkspetities gestart die proberen te bewerkstelligen dat hun prijzen worden afgenomen, maar het Nobelprijscomité heeft de prijzen nog niet ingetrokken.