De 6 opvallendste uitspraken van het Internationaal Gerechtshof

In 2012 wees het Internationaal Gerechtshof Colombia een groep kleine eilandjes toe, terwijl Nicaragua een groot maritiem gebied kreeg. Het leidde tot woedende reacties van de Colombiaanse president Santos. Volgens hem moesten land- en zeegrenzen worden vastgesteld tussen landen onderling en niet door uitspraken van dit hof. Hij tartte daarmee het fundament van het Internationale Gerechtshof (IGH). Als onderdeel van de Verenigde Naties draagt het namelijk bij aan de oplossing van conflicten door internationaal recht. In 2016 bestaat het hof 70 jaar. Wat zijn de opvallendste uitspraken?

Niet helemaal meer baas in eigen land

De Vrede van Westfalen van 1648, die onder meer een einde maakte aan de Tachtigjarige Oorlog, bepaalde dat landen elkaars soevereiniteit, grenzen en recht om binnen die grenzen het gezag uit te oefenen, respecteerden. Het wordt daarom ook wel gezien als de geboorte van de moderne wereldorde van soevereine staten die hun gezag niet hoeven te delen. Het waren daarmee de landen die als eerste verantwoordelijk waren voor de oplossing van conflicten. Nadat eerder de vredesconferenties in Den Haag en Volkenbond hier al verandering in brachten, betekende de oprichting van de Verenigde Naties in 1945 een breekpunt. De staten kenden vanaf dat moment ook definitief gezag toe aan een overkoepelende organisatie die zelfstandig kon handelen.

Bijdragen aan internationale vrede en veiligheid

De VN stelden zich tot doel de internationale vrede en veiligheid te handhaven. Daarbij zou de vreedzame oplossing van conflicten die een bedreiging van de wereldvrede konden zijn, worden bevorderd ‘overeenkomstig de regels van justitie en internationaal recht’. Om dit kracht bij te zetten, werd het IGH in het leven geroepen waarvan het statuut een officiële bijlage van het VN-handvest werd. Leden van de VN zijn daarmee ook deelnemer aan het statuut van het hof. Het IGH werd ook benoemd tot een van de zes hoofdorganen en daarmee tot het belangrijkste juridische orgaan van de VN. Het IGH, of het Internationale Hof van Justitie, hield op 18 april 1946 zijn openingszitting in het Haagse Vredespaleis.

Alleen staten zijn partij

Het hof heeft 2 hoofdwerkzaamheden: het behandelen van rechtsgeschillen en het geven van advies. In het eerste geval is het IGH bevoegd om alle kwesties te behandelen die partijen aanbrengen of die passen binnen het Handvest van de VN. Alleen staten kunnen deze geschillen aandragen. De Algemene Vergadering, de Veiligheidsraad en specifieke VN-instellingen kunnen advies aanvragen over juridische kwesties. Het Internationaal Gerechtshof heeft sinds de eerste zitting 161 zaken aangemeld gekregen. Het gaf in deze periode 27 adviezen.

1 Derby der Lage Landen: grensconflict tussen Nederland en België

In Baarle loopt de grens tussen Nederland en België dwars door wegen, huizen en tuinen. Het dorp bestaat uit Baarle-Nassau (Nederland) en Baarle-Hertog (België). De laatste bestaat uit 22 enclaves die geheel door Nederlands grondgebied worden omgeven. Baarle-Nassau heeft weer 7 enclaves in de Belgische enclaves, en één in België. Deze situatie ontstond aan het eind van de 12e eeuw. Ondanks vredesverdragen, samenvoeging en de onafhankelijkheid van België, werd de situatie rondom Baarle niet geregeld. In 1957 legden Nederland en België de situatie van twee stukken gebied aan het Internationaal Gerechtshof voor. Dat besloot dat beide toebehoorden aan België.

2 IGH zet zichzelf buitenspel

Zuidwest-Afrika was na de Eerste Wereldoorlog als mandaatgebied aan Zuid-Afrika toegewezen. Na de Tweede Wereldoorlog moest het land een voogdijgebied worden, in lijn met het VN-Handvest. Zuid-Afrika verzette zich echter. In 1950 gaf het IGH een advies dat de VN in het gelijk stelde.

Zuid-Afrika bleef echter bij zijn weigering. Dat leidde tot steeds meer irritatie bij de internationale gemeenschap, ook omdat het land inmiddels de apartheid had ingevoerd. Na nog twee adviezen die het VN-beleid bevestigde, koos een meerderheid van de Algemene Vergadering voor een rechtszaak. Die werd door Ethiopië en Liberia ingediend bij het IGH in 1960. Zes jaar later deed het IGH de uitspraak dat de indieners geen juridisch belanghebbenden waren en dat het hof daarom geen uitspraak kon doen.

Gezien het voortraject was dit een verrassing die internationaal voor veel teleurstelling zorgde. Door de uitspraak van het Hof verging de hoop op een internationale juridische veroordeling van de apartheid. Voor Afrikaanse staten bevestigde het ook het gevoel dat het IGH een hof voor de blanken was. Dit leidde tot een marginalisering van het IGH, onder meer door een sterke daling van het aantal zaken dat werd voorgelegd. Aan deze situatie kwam een eind in 1971. Het IGH gaf in dat jaar een advies waarin de Zuid-Afrikaanse aanwezigheid in het inmiddels tot Namibië omgedoopte Zuidwest-Afrika, als illegaal werd bestempeld.

3 Een schoon milieu is een kwestie van lange adem: de langstlopende zaak

In 1977 tekenden het huidige Slowakije en Hongarije een verdrag over de aanleg van een waterkrachtcentrale en waterkeringscomplex in de Donau. In 1988 legde Hongarije het project stil vanwege de milieubezwaren. Slowakije zette het project echter voort. In 1997 oordeelde het IGH dat beide partijen contractbreuk hadden gepleegd en elkaar daarvoor moesten compenseren. In een vervolgzaak gaf het hof ook nog aan dat beide partijen moesten blijven onderhandelen. Bijzonder is dat de rechters in deze zaak voor het eerst ter plekke de zaak gingen bekijken. Vooralsnog heeft dat alles nog geholpen. De zaak ligt nog steeds voor bij het IGH.

4 Het Hof contra Contra’s: de Amerikaanse strijd tegen het communisme

In 1984 spande Nicaragua een zaak aan tegen de Verenigde Staten. Dat laatste land steunde de gewapende tegenstanders (contra’s) van de socialistische regering van Nicaragua. Daarmee wilden de Amerikanen voorkomen dat het communisme zich naar de VS verspreidde. In 1986 oordeelde het IGH dat de VS op verscheidene manieren in overtreding waren door de steun en training van paramilitairen. Dat gold ook voor het leggen van mijnen in de open zee en de territoriale wateren van Nicaragua. Het hof verplichtte de VS ook tot het betalen van herstelbetalingen. De VS hebben het vonnis nooit uitgevoerd.

5 Zijn kernwapens slecht voor de gezondheid?

In de jaren negentig kreeg het IGH twee verzoeken om advies over kernwapens. De eerste was van de wereldgezondheidsorganisatie WHO. Die wilde weten of het gebruik van kernwapens inbreuk maakte op het internationale recht, waaronder het verdrag van de organisatie zelf. De Algemene Vergadering wilde vervolgens weten of de inzet van kernwapens onder enige omstandigheid toelaatbaar was. Het IGH sprak zich niet uit over het adviesverzoek van de WHO. Volgens het hof lag dit buiten het werkterrein van deze gezondheidsorganisatie. Bij het verzoek van de Algemene Vergadering kwam het IGH tot de slotconclusie dat de dreiging met of de inzet van kernwapens bij een gewapend conflict in het algemeen in strijd met het internationaal recht moest worden gezien.

6 Valt er weer een Muur?

In 2003 nam de Algemene Vergadering een resolutie aan waarin het IGH werd verzocht om advies over de bouw van een Israëlische muur in bezet Palestijns gebied. Ruim een jaar later, in 2004, oordeelde het hof dat de bouw van de barrière in bezet gebied in strijd was met het internationale recht. Ook vond het hof dat Israël de plicht had om de muur, zoals die stond, te ontmantelen en om schadeloosstelling te betalen. Het IGH bepaalde ook dat alle staten verplicht waren om de illegaal verklaarde situatie niet te erkennen en dat zij op geen enkele manier bij de bouw van de muur betrokken mochten zijn.