Vietnamese bootvluchtelingen worden gered door een Amerikaans schip in 1975.

De crisis van de Vietnamese bootvluchtelingen

In oktober 2019 werden 39 doden gevonden in een vrachtwagen in Engeland. Deze doden waren voornamelijk Vietnamese vluchtelingen die in het Verenigd Koninkrijk een beter leven zochten. Het drama deed denken aan de crisis van de ‘Vietnamese bootvluchtelingen’, die na het einde van de Vietnamoorlog (1955-1975) hun land ontvluchtten, vaak op gammele bootjes, onder barre omstandigheden.

Eerst is het belangrijk om te begrijpen waarom de Zuid-Vietnamezen vluchtten. De Vietnamoorlog wordt gezien als het grootste Amerikaanse militaire fiasco van de twintigste eeuw. Vlak na de Tweede Wereldoorlog riep de Vietnamese communistische groepering Việt Minh, gesteund door de Sovjet-Unie, China, Noord-Korea en Cuba, de onafhankelijk van het noorden van Vietnam uit. Het zuiden bleef onder westerse invloedssfeer en werd gesteund door met name de Verenigde Staten.

Wat volgde was een decennialange oorlog tussen beide landsdelen, gedocumenteerd door bekende gruwelijke foto’s, zoals het ‘napalmmeisje’. De Slag om Saigon, nu Ho Chi Minhstad, leidde op 30 april 1975 tot het einde van de Vietnamoorlog en betekende een nederlaag voor het Westen, met name voor de Verenigde Staten. Noord- en Zuid-Vietnam werden herenigd tot de Socialistische Volksrepubliek Vietnam. 35 Vietnamese vluchtelingen in 1984.

Uyên Lu

Nadat Zuid-Vietnam deze oorlog had verloren, werden honderdduizenden Zuid-Vietnamezen opgepakt en naar heropvoedingskampen gestuurd. De vader van Uyên Lu was een van hen. Lu zou later in haar boek ‘Verborgen Veerkracht’ schrijven over haar vlucht naar Nederland na de Vietnamoorlog. “Mijn vader was militair in het Zuid-Vietnamese leger, de verliezers. Hij moest zich na de oorlog elke dag melden en kreeg heropvoedingsles in de Marxistische leer. Dat ging er niet zachtzinnig aan toe. Op school kregen wij als kinderen het gevoel dat we alles moesten goedmaken wat onze ouders verkeerd hadden gedaan. Dat deden ze heel geraffineerd. Niemand wilde langer in oorlog leven, dus werkte men mee. Tien dagen zou de training duren. Als je als familie na een jaar wat hoorde, had je geluk. Sommige gezinnen zagen hun vader nooit meer terug.”

Uyên Lu deed drie vluchtpogingen uit Vietnam. Eén in 1979 die mislukte door een piratenoverval, een tweede in 1980 die mislukte nadat ze werden gearresteerd en een derde in datzelfde jaar. “Mijn zus en ik hoorden ineens dat we nu moesten gaan. Mijn twee andere zussen waren niet thuis. Ik heb het mijn vader nooit gevraagd, maar ik denk dat er geen geld meer was om ons alle vier te laten gaan. Tijd om afscheid te nemen was er niet.” Ze dreven vier dagen lang op zee voordat een Nederlands schip ze oppikte en naar Singapore bracht. In Nederland kregen zij asiel en hier woont Lu sindsdien.

Het verhaal van Uyên Lu is één van ongeveer 800.000 Vietnamezen die het communistische regime van Vietnam wilden ontvluchten. Ongeveer een kwart van hen overleefden die vluchtpogingen niet. Velen verdronken, werden door piraten overvallen of kwamen om van de honger of ziekte. Anderen hadden meer geluk als zij door een passerend schip werden opgevangen.

Neddrill 2

Eén van die schepen was het schip van kapitein Cees Hoek, Neddrill 2. Een boot met 300 vluchtelingen zocht toevlucht bij het schip, maar enkele communistische commissarissen boden weerstand hiertegen. Tijdens de hevige discussie tussen de bemanningsleden, begon het vluchtelingenbootje te zinken. Er brak paniek uit en mensen sprongen in het water. De bemanning kwam direct in actie en probeerde zo veel mogelijk drenkelingen te redden. Helaas kwamen alsnog 80 mensen om bij deze dramatische gebeurtenis.

Kapitein Hoek weigerde om de overlevende vluchtelingen over te dragen, waarna er een schip werd gekocht om de vluchtelingen naar veilige wateren te brengen. De Vietnamese overheid stemde hiermee in, maar zodra de vluchtelingen aan boord waren, dwong een schip van de Vietnamese marine het schip om alsnog naar Vietnam te varen. Daar werden de mannen van de vrouwen en kinderen gescheiden en werden ze vastgezet. Na een periode van onderhandelingen mochten de vluchtelingen echter toch naar Nederland en Duitsland om hier asiel te krijgen.

Vluchtelingenhandel

Er ontstond in Vietnamese havensteden zoals Vung Tau aan het einde van de jaren ’70 een levendige vluchtelingenhandel. Aan de lopende band vertrokken er vluchtelingenbootjes met de hoop op een betere toekomst. De prijs van een plaatsje op een van deze bootjes liep al snel op tot duizenden euro’s.

De situatie liep dusdanig uit de hand, dat de VN Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen op 20 juli 1979 de internationale conferentie over vluchtelingen in Zuidoost-Azië oprichtte. Deze conferentie in Genève was bedoeld om een internationaal hulpprogramma op te zetten voor de honderdduizenden vluchtelingen uit Vietnam, Laos en Cambodja. De omringende landen konden de stroom vluchtelingen nauwelijks meer aan en er was nog geen einde in zicht. Het pleidooi luidde dat landen buiten Azië bereid moesten zijn om grote groepen vluchtelingen op te nemen. Nederland nam ongeveer 16.000 Vietnamese asielzoekers op, waaronder Uyên Lu en veel van de vluchtelingen die door de Neddrill 2 waren opgepikt.

Einde van de bootvluchtelingen-crisis

Uiteindelijk zouden meer dan 1,6 miljoen Vietnamezen hun land verlaten. Tegen het einde van de jaren tachtig ontvingen West-Europa, de Verenigde Staten en Australië minder Vietnamese vluchtelingen. Het werd voor vluchtelingen moeilijker om een visum in die landen te krijgen. Vanaf 14 maart 1989 werden de bootvluchtelingen niet langer beschouwd als prima facie-vluchtelingen, maar alleen als asielzoekers. Tegen het midden van de jaren 90 nam het aantal vluchtelingen uit Vietnam aanzienlijk af en werden er veel vluchtelingenkampen gesloten. De resterende vluchtelingen werden in 2008 opgevangen in de Filippijnen, Canada, Noorwegen en de Verenigde Staten. Hierdoor kwam er een einde aan de crisis van de ‘Vietnamese bootvluchtelingen’ die, net als de tragische doden van het drama met de koelwagen in 2019, hun leven riskeerden in de zoektocht naar een betere toekomst.

Leestip:

geschiedenis vietnamese bootvluchtelingen Asielbeleid en belangen – Het Nederlandse toelatingsbeleid ten aanzien van vluchtelingen in de jaren 1968-1982
Auteur: J.-W. ten Doesschate
Uitgeverij: Verloren
ISBN: 9065503730
Winkelprijs: €29,-