De geschiedenis van de heavy metal

Voor de ene muziekliefhebber is het hemels en voor een ander is het pure herrie: heavy metal. Over wie het genre nou echt voor het eerst zo noemde, wordt al decennia getwist in de muziekwereld. ‘Metal’ wordt in ieder geval al sinds de jaren ’70 van de vorige eeuw gebruikt als beschrijving voor het harde geluid van deze muziek. Maar hoe is heavy metal nou eigenlijk ontstaan, en hoe is het geworden wat het nu is?

Voor de oorsprong van heavy metal moeten we naar Birmingham in Engeland. Daar schreef de band Black Sabbath op 13 februari 1970 metal-geschiedenis met de release van hun titelloze debuutalbum. Dit album wordt gezien als een pionier in het opkomende heavy metal-genre, met kenmerkende elementen zoals zware gitaarriffs, duistere teksten en een algemene sfeer van onheil. Commercieel gezien werd het album een succes, vooral in het Verenigd Koninkrijk. Black Sabbath vestigde zich hiermee niet alleen als baanbrekende band maar ook als stichters van een compleet nieuw muziekgenre. Daarmee lieten ze een onuitwisbare invloed achter op meerdere generaties muzikanten. Het openingsnummer van hun debuutalbum, ook "Black Sabbath" geheten, verwelkomt de luisteraar met het geluid van onweer en klokgelui. De inval van de band als een keiharde, zware donderslag bezegelt je ongelukkige lot. De gitaarstijl van Tony Iommi vormt de muzikale basis van de huisstijl van Black Sabbath. Door zijn laag gestemde gitaar klinkt de muziek nog veel dreigender.

Muziekvoorbeeld: Black Sabbath van Black Sabbath door Black Sabbath (1970)

Een nieuwe subcultuur

Als gevolg van de baanbrekende impact van Black Sabbath, begon heavy metal in de loop van de jaren zeventig aan een gestage evolutie. Bands als Deep Purple, Judas Priest en Uriah Heep droegen bij aan de verdere ontwikkeling van het genre door het geluid steeds robuuster en krachtiger te maken. Elementen als complexe gitaarriffs, krachtige zang, snelle en uitgebreide solo’s werden door hun invloed vaste onderdelen van het metal-genre en latere subgenres. Deze muzikale afsplitsingen waren het product van bands die volop experimenteerden met verschillende zangstijlen, gitaartechnieken en geluidstechnieken. De namen voor heavy metal-subgenres zijn meestal gebaseerd op de sfeer of associatie die de muziek oproept. Zo klinkt ‘doom metal’ bijvoorbeeld zwaar en onheilspellend, is ‘speed metal’ een van de snelste soorten metal en draait het bij 'glam metal' meer om het kitsche uiterlijk dan de muziek. Heavy metal is als het ware een parapluterm: alle muzikale subgenres met het woord ‘metal’ vallen onder de overkoepelende naam. Naar schatting bestaan er op dit moment bijna honderd erkende metal-subgenres. Het is onmogelijk om deze allemaal in één artikel te benoemen, dus komen hier alleen een aantal van de belangrijkste subgenres aan bod.

Zowel in de Verenigde Staten als het Verenigd Koninkrijk als ook in de rest van Europa groeide heavy metal tijdens de jaren zeventig snel in populariteit, vooral onder jongvolwassenen. Deze enthousiaste fans, bekend als metalheads, transformeerden tegen het begin van de jaren tachtig heavy metal tot een volwaardige subcultuur. Metal-concerten en -kroegen werden hun ontmoetingsplaatsen. Ook op het gebied van mode ontstond er een eigen metalhead-stijl. Metalheads lieten hun haar lang groeien en begonnen met patches verfraaide denim jacks te dragen. Vanaf de late jaren zeventig gingen de fans ook massaal leren jasjes met studs dragen. Dit was de invloed van Rob Halford, de zanger van Judas Priest. Halford, die onderdeel is van de leather scene, deed hier zijn inspiratie op voor zijn kenmerkende outfits. Hoewel Judas Priest al in de jaren zeventig actief was, kwam de grote doorbraak van de band pas in 1980 met hun album British Steel. In de videoclip bij “Living After Midnight” komt de kenmerkende metalhead-stijl met leer en studs, denim en lang haar duidelijk in beeld. Let bij het luisteren op de robuuste sound en het upbeat tempo van de muziek.

Muziekvoorbeeld: Living After Midnight van Judas Priest (1980)

De tweede generatie

Amper twee jaar na de doorbraak van Judas Priest diende zich in de vroege jaren tachtig een nieuwe metalstroming aan bij het grote publiek en wederom was het Verenigd Koninkrijk de bakermat van de nieuwe stroming. Deze New Wave of British Heavy Metal was als het ware een vervolg op het muzikale pionierswerk van Black Sabbath zo’n tien jaar eerder. Bijbehorende bands als Iron Maiden en Saxon waren begonnen als pub-bands maar kregen nu steeds meer commercieel succes. Hun muziek bevatte elementen van heavy metal, pubrock en punkrock, waar nog snellere en intensere nummers uit voort kwamen. Van rustige en gevoelige ballads was geen sprake: de focus lag op een agressief geluid met stugge power-akkoorden en vocalen die gingen van hoge uithalen tot laag gegrom. Teksten grepen weer meer terug op de duistere thema’s die Black Sabbath had geïntroduceerd. Hierdoor gingen metalbands voor het eerst ook op grotere schaal ‘flirten’ met satanistische en obscene symboliek in hun song- en albumtitels. Religieuze ouders in de V.S. waren hier op z’n zachtst gezegd niet blij mee. Sommige ouders gingen door de ontstane Satanic Panic, die tegelijkertijd was ontstaan, over tot allerlei mishandelingspraktijken. Dit omdat ze vreesden dat hun kinderen bezeten waren door de duivel. Geleid door Tipper Gore, de vrouw van Amerikaans politicus Al Gore, richtten religieuze ouders in 1985 het Parents Music Resource Center op. Deze organisatie kwam als eerste met de waarschuwingssticker voor expliciete inhoud op lp’s en cd’s. Een beroemde lp die deze sticker kreeg vanwege occulte en obscene inhoud is het derde album van de Britse band Iron Maiden, Number of the Beast. De titel is een niet-zo subtiele verwijzing naar het nummer ‘666,’ dat vaak geassocieerd wordt met de duivel. Als je luistert naar het gelijknamige nummer zul je merken dat het tempo hoog ligt en de gitaren en drums behoorlijk fel klinken. Zanger Bruce Dickinson werd mede dankzij dit nummer beroemd in de metal-wereld om zijn hoge uithalen: aan het begin van het nummer kun je er een horen. Hij had dit afgekeken van de zanger van Deep Purple, Ian Gillan. Die had al in de vroege jaren zeventig van zulke uithalen zijn handelsmerk gemaakt.

Muziekvoorbeeld: The Number of the Beast van Iron Maiden (1982)

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Thrash en glam metal

In de late jaren tachtig, toen de New Wave of British Heavy Metal over zijn hoogtepunt heen was, kwamen twee andere subgenres in de publieke belangstelling. Thrash (van ‘wilde beweging’) en glam metal waren de nieuwe rage. Deze ontwikkeling vond vooral plaats in de Verenigde Staten, al werden er wereldwijd metalfans en -bands door beïnvloed. De muziekvideo’s van Amerikaanse bands als Mötley Crüe, R.A.T.T. en Poison waren razend populair bij de nieuwe, jongere generaties metalheads die opgroeiden met muziekzender MTV. Hun bijna clowneske uiterlijk met makeup, hakken en strakke pakjes was vaak vermakelijker dan hun relatief eenvoudige muziek. Hier hadden shock-rockers als Alice Cooper en Kiss in de jaren zeventig al een basis voor gelegd. Glam metal kenmerkte zich door een relatief goed in het gehoor liggende stadion-rock met vaak seksueel getinte teksten over feesten en one-night-stands. De clip bij het Mötley Crüe-nummer "Girls, Girls, Girls" is hierbij een vanzelfsprekend voorbeeld. Muzikaal gezien heeft het iets weg van de stijl die door Judas Priest een paar jaar eerder mainstream was gemaakt.

Muziekvoorbeeld: Girls, Girls, Girls van Mötley Crüe (1987)

De focus van glam metalbands op hun campy uiterlijk in plaats van muziek zorgde voor het doorbreken naar de mainstream van een ander metal subgenre: thrash metal. Deze nóg snellere, agressievere versie van heavy metal was juist gericht op muzikale behendigheid en snelheid. De leden van de vier bekendste bands uit de thrash-metal, Metallica, Slayer, Megadeth en Anthrax kleedden zich veelal in gewone jeans en bandshirts, met hoge witte Nike-sneakers, leren jassen en kogelriemen. Hiermee contrasteerden ze sterk met hun glammetal-tegenpolen. In hun teksten zetten thrash-metalbands zich af tegen de gevestigde orde en kwamen de duistere thema’s terug die inmiddels een vaste plaats hadden gekregen in het genre. De teksten van het nummer "Angel of Death" van Slayer zijn in dat laatste opzicht het meest extreem te noemen. Het nummer schetst allerlei bloederige, demonische en sadistische beelden vanuit het perspectief van nazi-arts en “engel des doods,” Josef Mengele. Het nummer is vaak verkeerd geïnterpreteerd als lofzang op zijn daden, maar is volgens de band juist bedoeld als een verachtende beschouwing van zijn gruweldaden. In de jaren negentig ontstond er binnen het metalgenre wel ruimte voor rustigere nummers: thrash-metalband Metallica had in 1991 een wereldhit met hun ballad "Nothing Else Matters". Opvallend genoeg zijn "Angel of Death" en "Nothing Else Matters" tot op de dag van vandaag jaarlijks nog te horen in de Top 2000.

Muziekvoorbeeld: Angel of Death van Slayer (1986):

Hoewel extremere subgenres zoals death en black metal ook opkwamen in de loop van de jaren tachtig, beleefden ze nooit het mainstream succes dat glam en thrash wel hadden. Ze zijn wel tot op de dag van vandaag nog erg populair binnen de metal-subcultuur zelf.

Muzikale kruisbestuiving

Glam-metal was tegen het begin van de jaren negentig over haar hoogtepunt heen en ging steeds meer plaatsmaken voor thrash en later nu-metal. Thrash vestigde zichzelf definitief als één van de populairste metal-subgenres door de populariteit van de Grote Vier (Metallica, Slayer, Megadeth en Anthrax). Vanaf het midden van de jaren negentig werden de grenzen van de definitie van heavy metal als genre opgerekt door de New Wave of American Heavy Metal. De nieuwe subgenres groove metal en nu metal (nu van new) bevatten muzikale elementen die compleet nieuw waren voor het metalgenre. Waar groove-metal meer nadruk legde op de drums dan de gitaren, liet nu-metal zich beïnvloeden door grunge en hip-hop. De bands Korn, Limp Bizkit, en Slipknot waren in de late jaren negentig en vroege jaren nul verreweg de meest populaire nu-metal bands. Typische heavy metal-gitaarsolo’s ontbreken doorgaans in nu-metalnummers. Verder is de nu-metalsound te herkennen aan laag gestemde gitaren, teksten met veel gescheld en agressieve vocals, die soms ook rap bevatten. Deze vaak merkwaardige mix was erg populair onder jongeren in de jaren negentig en nul. Toch had de agressieve stijl van het genre ook een problematische kant. Zo verliep de derde editie van het Woodstock-festival (1999), waar nu-metalbands Korn en Limp Bizkit optraden, allesbehalve vredig. Het eindigde in een brandende woede-uitbarsting waarbij festivalgangers de stands, podia en elkaar onder de voet liepen. Een jaar later brak een nieuwe nu-metalband, met meer gevoelige en introspectieve teksten, door bij het grote publiek. Linkin Park had een primeur met hun band-lineup. Naast zanger Chester Bennington was er namelijk een vaste plaats voor rapper Mike Shinoda. Hiermee bereikte de samensmelting van rap en metal een nieuw niveau. Het leidde tot samenwerkingen met grote hiphopartiesten zoals Busta Rhymes en Jay-Z. Het nummer "Numb/Encore" is een mashup van het nummer Numb van Linkin Park en Encore van Jay-Z dat wereldwijd de hitlijsten bestormde.

Muziekvoorbeeld: Numb/Encore van Linkin Park en Jay-Z (2004):

Metal van nu en later

Vanaf de jaren nul en tien heeft nu-metal thrash metal verdrongen als de dominante metalstijl. De traditionele heavy metal waaruit sinds 1970 talloze subgenres zijn voortgekomen wordt tegenwoordig gezien als “granddad-metal,” oftewel metal voor opa’s. Toch zijn er binnen de metalwereld zeker nog genoeg liefhebbers van de stijl te vinden, net als dat er nog altijd veel death metal en black metalfans zijn. Metal is in de afgelopen twintig jaar als genre in meerdere opzichten verder geëvolueerd. De invloed van moderne technologie is te zien in de opkomst van metalstijlen met elektronische, progressieve en zelfs popelementen. Toch zijn metalartiesten van nu hun muzikale wortels niet uit het oog verloren, en grijpen ze volop terug op de grote metalbands van de vorige eeuw. Heavy metal blijft zich kenmerken als een genre waarin traditie en experimenten met nieuwe invloeden samenkomen. Metal is inclusief en omvat talloze muziekstijlen en is toegankelijk voor mensen van vele leeftijden. Zo is de Duitse metalband Heavysaurus de eerste dinometalband (de bandleden treden op in dino-kostuums), die kinderen op een speelse manier met grappige teksten laat kennismaken met heavy metal. Ook op metalfestivals wordt het aanbod jaarlijks diverser: bij de komende editie van Graspop staan Alice Cooper (76) en metalband Babymetal (leeftijden tussen de 21-26 jaar oud) beiden op de donderdag gepland. Metal van de eerste generatie en diens achterkleinkind kunnen zo vermaak bieden voor metalfans van alle leeftijden. Het genre is inmiddels zo’n vast onderdeel geworden van het westerse muzieklandschap dat winkels als H&M en Bershka met regelmaat shirts van Iron Maiden en Metallica verkopen. Toch was het in 2012 een schok voor muziekminnend Nederland toen Slayer met Angel of Death in de tweehonderd laatste nummers van de Top 2000 kwam. Populaire metalfestivals zoals Graspop, Dynamo Metal Fest verkopen jaarlijks razendsnel uit.

Desondanks is de controverse rondom metal nog niet verdwenen. Concerten en festivals kunnen nog altijd op kritiek rekenen vanuit andere groepen in de samenleving, juist om de kenmerkende songteksten en het uiterlijk vertoon. Dat leidt soms nog tot verboden, of in ieder geval de oproep daartoe. Dit gebeurde in 2019 nog bij een black metalfestival in Harderwijk. De lokale tak van de conservatieve christelijke partij SGP probeerde het festival verbieden uit angst voor ‘satanische indoctrinatie’ van de jeugd.