De geschiedenis van femicide

Femicide: de moord op een vrouw vanwege haar gender en de meest extreme vorm van gendergerelateerd geweld. Nederland staat met veertig tot vijftig slachtoffers van femicide per jaar op nummer drie binnen Europa en de aantallen blijven stijgen. Maar femicide is niet alleen een term die tegenwoordig gebruikt wordt. Het is een steeds terugkerend fenomeen in de geschiedenis.

Mannen zijn vaker slachtoffer van moord, maar vrouwen worden veel vaker gedood, puur omdat ze vrouw zijn. Femicide kent veel vormen. Huiselijke omstandigheden, zoals een ruzie of echtscheiding, zijn het meest voorkomende motief om vrouwen van het leven te beroven. Maar over heel de wereld zijn er ook andere motieven: vrouwen die kledingvoorschriften overtreden of moorden op sekswerkers en ongewenste meisjesbaby’s.

Oorzaken femicide

Femicide kent geen afkomst, klasse of religie. Het komt in alle lagen van de samenleving voor. Het traditionele beeld vanuit vroeger zorgt ervoor dat vrouwen in de maatschappij te maken hebben met andere verwachtingen over hun gedrag dan mannen. Een vrouw ‘hoort’ zorgzaam, lief en meegaand te zijn. Van mannen wordt verwacht dat zij het tegenovergestelde van vrouwen zijn: sterk, koel en dominant. Deze traditionele rollen worden tegenwoordig steeds meer doorbroken, omdat meer en meer mensen zich niet langer herkennen in dit stereotyperende beeld. Toch komt het op veel plekken in de maatschappij nog steeds voor: een vrouw die voor zichzelf opkomt, door bijvoorbeeld een relatie te verbreken, gaat tegen de norm in. Een (ex-) partner of familielid die deze vrouw onder de duim wil houden, raakt zo de controle kwijt. Dit kan gewelddadige gevolgen hebben.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Vrouwengeweld door de geschiedenis heen

In de oudheid en middeleeuwen werden vrouwen meestal niet gezien als individu met eigen rechten, maar als bezit van een vader, broer of man. Het mannelijke hoofd van het gezin had zelfs het wettelijke recht om zijn vrouw of dochter te doden als zij overspel pleegde. De eer van de man in de familie speelde hierbij een grote rol, deze eer bleef eeuwenlang een belangrijke rechtvaardiging voor geweld tegen vrouwen. Het idee van vrouwelijke ondergeschiktheid was vanzelfsprekend, in verschillende middeleeuwse wetsboeken stond dat vrouwen geen eigen rechten hadden en daarom geen bescherming kregen tegen geweld. Op verkrachting stond in die tijd al een strenge straf, maar de vrouw werd vaak niet geloofd of de dader werd niet of nauwelijks bestraft.

De heksenvervolging van de 15de tot en met de 17de eeuw is een goed historisch voorbeeld van systematisch geweld tegen vrouwen. Honderdduizenden vrouwen werden beschuldigd van hekserij en eindigden op de brandstapel.
Vaak ging het om alleenstaande vrouwen, kruidenvrouwen of andere vrouwen die niet pasten in de traditionele vrouwenrol die ze door de maatschappij opgelegd kregen. Hoewel de heksenvervolging formeel gebaseerd was op religie, heeft gender hier ook een groot aandeel. Het idee dat vrouwen makkelijker door de duivel te verleiden waren, zorgde voor de vele heksenprocessen.

In de paar eeuwen daarna, bleef de positie van de vrouwen zwak. Geweld tegen vrouwen werd bijna nooit bestraft en moord op een vrouw werd vaak verzacht als er sprake was van jaloezie of overspel. De gedachte dat een man ‘recht’ had op zijn vrouw bleef leidend. In toneelstukken van de 17de eeuw is te zien hoe geweld tegen vrouwen werd geromantiseerd of zelfs als grap werd afgebeeld. Zulke verhalen versterkten het idee dat vrouwenmoord, onder bepaalde omstandigheden, maatschappelijk geaccepteerd kon zijn.

Eerste erkenning

De term femicide wordt voor het eerst gebruikt in 1801 bij het boek: A Satirical View of London at the Commencement of the Nineteenth Century van John Corry, waar het verwees naar het vermoorden van een vrouw. Daarna verdween de term om pas meer dan 170 jaar later weer terug te keren. Professor Diana Russel, activiste op het gebied van feminisme en geweld van mannen tegen vrouwen, gebruikte de term tijdens het International Tribunal of Crimes Against Women om aandacht te vragen voor mannelijk geweld en discriminatie tegen vrouwen. Russel hoorde namelijk dat er een schrijver een boek zou schrijven met de titel Femicide en was gelijk enthousiast. Het boek is nooit verschenen, maar de term femicide zorgde voor veel aandacht en bleef hangen. Het doel was om bewustzijn te creëren wereldwijd rond het masochistische karakter van de meeste moorden op vrouwen.

In Nederland duurde het tot de jaren tachtig voordat de regering maatregelen nam voor geweld tegen vrouwen. De regering nodigde in 1982 feministische activisten uit om te adviseren en mee te denken over het beleid. Hierdoor kreeg het voorgestelde plan een feministisch perspectief, waarin geweld tegen vrouwen gezien werd als een gevolg van ongelijke machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen. Twee jaar later werd vrouwenmishandeling voor het eerst omschreven als fysiek of seksueel geweld tegen een vrouw door haar (ex-)partner. Voor het eerst kwam er aandacht voor seksueel geweld in privésfeer. De overheid erkende de ongelijke positie van vrouwen en het geweld waar zij mee te maken krijgen.

Genderneutraal beleid

Het feministische perspectief in de jaren 80, verdween volledig in de jaren 90. Elk onderscheid tussen mannen en vrouwen werd als discriminerend gezien. Het gendergerelateerde geweld tegen vrouwen, verdween uit het beleid. Ook kregen vrouwenorganisaties door flinke bezuinigingen minder financiële steun van de overheid en konden zo minder hulp bieden aan slachtoffers van geweld. Wel werd in 1991 verkrachting binnen het huwelijk strafbaar, wat een belangrijke overwinning voor de Nederlandse vrouwenbewegingen was.

In het begin van de 21ste eeuw, was Nederland haar leidende positie op het gebied van genderongelijkheid kwijt. Wereldwijd kwam er steeds meer aandacht voor geweld tegen vrouwen, maar de Nederlandse overheid was hier niet gevoelig voor. In het nieuwe plan werd de definitie van geweld tegen vrouwen beperkt naar de term huiselijk geweld, dat geen rekening houdt met machtsdynamiek binnen een huishouden. Door de vele kritiek op deze verandering, besloot de regering het beleidsplan te herzien. Het nieuwe plan erkende dat de overgrote meerderheid van de slachtoffers van huiselijk geweld vrouw is, maar het bevatte geen maatregelen om dit geweld tegen te gaan.

Aandacht in de media

Nog steeds wordt in Nederland de term femicide niet specifiek genoemd binnen de wetgeving, terwijl andere landen, zoals in Latijns-Amerika dit wel doen. Femicide valt onder genderneutrale bepalingen van het Nederlands strafrecht, zoals doodslag en moord. Femicidezaken worden daarom vaak weggezet als individuele casussen, terwijl het belangrijk is om de term femicide te gebruiken om het probleem zichtbaar te maken. Wel komt er in de media steeds meer aandacht voor femicide. De term wordt door grote nieuwszenders, zoals RTL Nieuws steeds vaker gebruikt.