De geschiedenis van tuberculose
In 2017 werd bekend dat in het Gelderse Vaassen een besmettelijke vorm van tuberculose (tbc) is geconstateerd. Jaarlijks sterven er wereldwijd ongeveer anderhalf miljoen mensen aan deze bacteriële infectieziekte, die vooral buiten westerse landen voorkomt. Tuberculose is al eeuwenlang een grote plaag.
Tuberculose behoort tot één van de oudste infectieziekten en kwam al tijdens de oudheid voor. In het lichaam van Egyptische mummies van rond 3000 v.C hebben wetenschappers resten van de ziekte aangetroffen. Ook onder de Griekse bevolking kwam de ziekte voor. De Griekse arts Hippocrates beschreef de ziekte al in de vierde of derde eeuw voor Christus. Hij noemde de aandoening 'phthisis.', dat 'wegteren' betekent. In de eeuwen daarna kreeg de ziekte verschillende benamingen. Omdat men dacht dat alleen de koning de patiënt kon genezen, werd de ziekte ook wel koningszeer genoemd.
Tuberculose in de middeleeuwen en de Renaissance
Na de val van het Romeinse Rijk leek de ziekte te zijn weggeëbd, maar vanaf de middeleeuwen brak de ziekte weer op grote schaal uit. In deze periode werd de ziekte 'witte pest' genoemd. Een geneesmiddel bleef echter uit. De Britse arts Benjamin Marten meende in 1720 dat de ziekte kon worden veroorzaakt als meerdere mensen converseerden aan tafel of op een bed. Door deze handeling zou de adem van de patiënt bij de ander binnendringen.
Komst van sanatoria
De Duitse arts Hermann Brehmer (1826-1889) beschreef in een proefschrift de oorzaken van tuberculose. Volgens hem liep men tuberculose op door een combinatie van een zwak hart en slechte voeding. Door goed te eten, voldoende te bewegen en frisse lucht in te ademen, konden de longen worden genezen. Hij voelde zich genoodzaakt om tbc-patiënten te helpen en daarom opende hij in de jaren vijftig van de negentiende eeuw in het bergachtige Görbersdorf in Duitsland het eerste sanatorium. In 1882, kort na de opening, kwam er een doorbraak in het tuberculoseonderzoek. In dat jaar werd de veroorzaker van de ziekte ontdekt door de Duitse arts Robert Koch (1843-1910). De boosdoener bleek de Mycobacterium tuberculosis, een bacterie die de longen infecteert en verschillende vormen van tuberculose veroorzaakt.
Sanatoria in Nederland
Na de opening van Brehmers sanatorium schoten sanatoria wereldwijd als paddenstoelen uit de grond. Aan het begin van de twintigste eeuw kwamen in Nederland de eerste sanatoria. Omdat de Nederlandse samenleving destijds nog verzuild was, moesten tbc-patiënten soms afreizen naar verder gelegen sanatorium dat bij hun zuil paste. Een dure onderneming, ook omdat het verblijf in de centra niet door ziektefondsen werd vergoed.
Latere ontwikkelingen
In 1901 was tuberculose volksziekte nummer één in Nederland. Per 10.000 inwoners overleden er 18 aan de ziekte. In 1928 werd het eerste antibioticum penicilline ontdekt. Dit middel werd tien jaar later bij mensen toegepast en het genas veel patiënten. Tussen 1952 en 1957 daalde het aantal sterftegevallen van tuberculose in Nederland met zestig procent. In de jaren tachtig voorspelden deskundigen dat de ziekte in 2008 niet meer zou bestaan. Dit bleek een utopie. Volgens een schatting van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) kregen er in 2008 wereldwijd meer dan negen miljoen mensen tuberculose. Naar schatting stierven hier volgens het WHO 1,7 miljoen mensen aan.
Afbeelding:
Cristóbal Rojas [Public domain], via Wikimedia Commons
Bronnen:
- Metronieuws.nl: Open tbc uitgebroken in het Gelderse Vaassen
- Anderetijden.nl: De tering overwonnen
- Fd.nl: Kleine geschiedenis van het sanatorium
- Absolutefacts.nl: Robert Koch
- Wewordenbeter.nl: Tuberculose
- Nemokennislink.nl: De tragiek van de tering
- Dvhn.nl: Meer tbc dan gedacht
- Nederland-davos.nl: Tuberculose
