De Hongkonggriep, de vergeten pandemie (1968-1970)

Tussen 1968 en 1970 hield een nieuw griepvirus de wereld in zijn greep. De Hongkonggriep verspreidde zich als een lopend vuurtje over de wereld en werd in eerste instantie erg onderschat. De griep had een relatief laag sterftecijfer, maar toch overleden er 1 à 4 miljoen mensen wereldwijd aan dit virus. Wat gebeurde er tijdens deze pandemie?

Voor de oorsprong van het Hongkonggriepvirus moeten we terug naar 1957. In dat jaar brak de Aziatische griep uit, een vogelgriepvirus dat vermoedelijk werd verspreid door varkens en gedurende ruim een jaar wereldwijd minstens één miljoen mensen doodde. Zwangere vrouwen en ouderen met hart- en longziekten liepen het grootste risico om eraan te overlijden. In de jaren na deze pandemie ging de Aziatische griep verder als een gewone en minder gevaarlijke wintergriep, tot in 1968 een hybride variant van dit griepvirus en de vogelgriep ontstond: de Hongkonggriep.

Het begin van de pandemie

Het eerste geval van het nieuwe griepvirus werd op 13 juli 1968 vastgesteld in Hong Kong, nadat het eerder die maand gezondheidsautoriteiten in Hong Kong al was opgevallen dat steeds meer mensen last kregen van onverklaarbare griepklachten. Veelvoorkomende klachten waren koorts, hoofdpijn, spierpijn, keelpijn, een loopneus en hoesten en de klachten duurden gemiddeld tussen de vier en zes dagen. Maar in sommige gevallen ontwikkelden deze klachten zich tot ernstigere klachten zoals een longontsteking. Het eerste geval werd vastgesteld in Hong Kong, vandaar ook de naam van het griepvirus, maar naar alle waarschijnlijkheid ontstond het virus in China, waarna het zich als eerste naar Hong Kong verspreidde. Op het moment van de uitbraak had Hong Kong een bevolkingsdichtheid van 6000 mensen per vierkante kilometer, dat zorgde ervoor dat het zeer besmettelijke griepvirus zich razendsnel door de regio verspreidde. Aan het einde van de maand juli waren er al zo´n 500.000 mensen besmet geraakt, dat was ongeveer 15% van de bevolking.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook

Eind juli 1968 kwamen ook de eerste berichten naar buiten van uitbraken in andere landen in Zuidoost-Azië. In onder andere Vietnam en Singapore groeide het aantal besmettingen snel, daarna volgden India en de Filipijnen. Ondanks de Aziatische grieppandemie van 1957 was men niet beter voorbereid op een epidemie van die schaal. Het was The Times die als eerste in een artikel alarm sloeg over deze nieuwe mogelijke pandemie.

De wereldwijde verspreiding

In de maanden daarna bleef het virus zich gestaag over de wereld verspreiden. In september 1968 werden al de eerste gevallen in Australia, Europa en de Verenigde Staten gemeld. In de VS was de eerste besmetting vastgesteld in California, het ging om een soldaat die net was teruggekeerd uit Vietnam en samen met een soldaat uit Hong Kong een slaapplek deelde. Nadat ook gevallen werden gemeld in Afrika en Zuid-Amerika had het griepvirus de wereld volledig in zijn greep. Althans, dat zou je denken. In de vroege fase van de verspreiding werd het virus niet zo serieus genomen in de meeste westerse landen, ook niet door de media. Zo luidde een krantenkop in de Zweedse krant Epressen: ´Stockholmers moeten leren lopen´, nadat steeds meer tramconducteurs ziek werden en er daardoor veel trams uitvielen. En op 27 december 1968, toen de verspreiding van het virus in volle gang was, kwam het nieuws over de pandemie alsnog achter in de krant terecht. Die dag was een kort artikel van The Associated Press een van de weinige artikelen die in die fase in de Verenigde Staten over het Hongkongvirus naar buiten werden gebracht.

Hongkonggriep

Het virus kon zich zo makkelijk over de wereld verspreiden omdat landen weinig tot geen maatregelen namen om het virus buiten de deur te houden, afgezien van een aantal scholen die gesloten werden en screenings op sommige vliegvelden. Al het vliegverkeer ging door en er waren geen restricties in het publieke leven, economische activiteiten of bij sportevenementen. Ook het inmiddels wereldberoemde Woodstockfestival kon in augustus 1969 gewoon doorgaan, met een bezoekersaantal van ruim 400.000 mensen. Woodstock vond plaats precies tussen de eerste en de tweede golf in, de eerste golf was in maart van dat jaar geëindigd en de meeste Amerikanen waren in de veronderstelling dat het virus ´weg´ was. Maar dat was allesbehalve waar.

De tweede golf

Ongeveer drie maanden na Woodstock brak in de winter van 1969 het virus opnieuw uit. Deze tweede golf was dodelijker dan de eerste golf, met als uitzondering de Verenigde Staten, waar juist in de eerste golf meer dodelijke slachtoffers vielen. Tijdens de eerste golf lag het dodenaantal over het algemeen niet heel veel hoger dan bij een ´normale´ griepepidemie, maar ook toen was het verraderlijke aan het virus dat in bepaalde landen de ziekteverschijnselen ernstiger waren dan in andere landen. De ziekte kon bijvoorbeeld in Japan mild zijn en slechts een klein aantal mensen treffen, maar kon tegelijkertijd wijdverspreid en dodelijk zijn in de Verenigde Staten. Het lag er maar net aan hoe de bevolking was samengesteld.

Midden in de eerste golf, aan het einde van 1968, had de Amerikaanse microbioloog Maurice Hilleman samen met zijn team een vaccin tegen het Hongkongvirus ontwikkeld. Hij was ook betrokken geweest bij de ontwikkeling van het vaccin tegen de Aziatische griep. Van het vaccin tegen de Hongkonggriep waren meer dan 15 miljoen doses van gemaakt, maar ze waren voor het grootste deel van de wereld niet op tijd beschikbaar voordat de tweede golf uitbrak. Het virus kreeg dus opnieuw ruim baan. Vooral Europese landen werden in de tweede golf hard getroffen. Er overleden tijdens deze tweede golf twee tot vijf keer meer mensen aan het griepvirus dan tijdens de eerste golf. De Hongkonggriep zorgde volgens de Duitse krant Sächsische in West-Berlijn voor zoveel dodelijke slachtoffers dat lichamen van overleden patiënten moesten worden opgeborgen in metrotunnels en ook ziekenhuizen in Londen werden volledig overspoeld door ernstig zieke patiënten. In sommige gebieden in Frankrijk was de helft van het zorgpersoneel niet beschikbaar omdat ze ziek op bed legen. Ernstig zieke patiënten met acute longontsteking werden aan de beademing gelegd, maar meestal tevergeefs. Tijdens de tweede golf was de paniek onder de bevolking beduidend groter dan tijdens de eerste golf.

Tijdens de eerste en de tweede golf zijn er in totaal tussen de 1 à 4 miljoen mensen door de Hongkonggriep overleden. Binnen amper twee jaar overleden er meer dan 30.000 mensen in Frankrijk en Groot-Brittannië door de griep en in beide delen van het toen nog verdeelde Duitsland vielen er zo´n 60.000 doden. In de VS overleden meer dan 100.000 mensen. In Nederland viel het aantal slachtoffers in vergelijking met die landen mee. Hier overleden er ´slechts´ 1500 mensen.

De Hongkonggriep en het coronavirus

In 1970 kwam er mede door de komst van de vaccins, nieuwe en sterkere antivirale middelen en de opgebouwde immuniteit een einde aan de pandemie. Het virus ging niet volledig weg, maar veranderde net als de Aziatische griep een decennium eerder in een terugkerende wintergriep die nu nog steeds voorkomt. Terugkijkend op Hongkonggrieppandemie wordt het duidelijk dat dit geen pandemie is geweest die een grote wereldwijde paniek heeft veroorzaakt en was daarbij een stuk minder dodelijk dan de andere pandemieën uit de 20e eeuw.