De kerk en de vluchteling

Eind jaren tachtig en begin jaren negentig zochten verschillende uitgeprocedeerde vluchtelingen in Nederland hun toevlucht in kerken met behulp van het ‘kerkasiel’. De geschiedenis van kerkasiel gaat nog veel verder terug. 

Kerkasiel

Het kerkasiel werd in de 6e eeuw ontwikkeld door bisschop Gregorius van Tours. Dit betekende dat kerken het recht hadden voortvluchtigen asiel te verlenen. Onder andere in de jaren tachtig en negentig van de 20ste eeuw beriepen kerken in Nederland zich op dit kerkasiel. In de jaren tachtig nam de stroom vluchtelingen als gevolg van oorlogsgeweld toe en ontstond er een dringendere behoefte aan beter geregelde opvang voor asielzoekers. Ook de Nederlandse kerken wilden hieraan een steentje bijdragen.

Charter van Groningen

In 1986 verklaarde de Nederlandse Raad van Kerken dat kerkgebouwen gebruikt konden worden om vluchtelingen op te vangen. Twee jaar later, in 1988, werd het ‘charter van Groningen’ ondertekend tussen verschillende Europese kerken. Hiermee wilden deze kerken zich inzetten voor vluchtelingen in nood. In verschillende kerken in Nederland werden met behulp van het kerkasiel asielzoekers opgevangen. Zo zocht in 1989 een groep Syrische orthodoxe vluchtelingen hun toevlucht in een aantal Nederlandse kerken omdat zij dreigden te worden uitgezet. Twee jaar later, in 1991, gebeurde hetzelfde met een groep Vietnamese asielzoekers en een groep Palestijnse vluchtelingen. 

Vietnamese asielzoekers in Oosterwolde

Eén van de kerken waar de Vietnamese asielzoekers in 1991 verbleven was een kapel in het Friese Oosterwolde. Een groep vrijwilligers zette zich in voor de opvang van deze Vietnamese vluchtelingen. Het plan was asielzoekers te beschermen met behulp van kerkdiensten. Vaak was dit een manier om te voorkomen dat asielzoekers door de politie opgepakt konden worden. Het kerkasiel beriep zich op art.12b, de ‘Algemene wet op het binnentreden’, waarin stond dat de politie niet binnen mag vallen in ruimtes waar ‘samenkomsten van levensbeschouwelijke aard’ aan de gang zijn. Daarom werden er kerkdiensten georganiseerd die dag en nacht door bleven gaan, zodat de politie niet zomaar binnen kon vallen zonder zo'n bijeenkomst van levensbeschouwelijke aard te onderbreken. 

Ontlopen van de wet

Toch waren niet alle partijen even blij met kerkasiel. Volgens tegenstanders zouden kerken zich van de wet onttrekken en opzettelijk de beslissingen van de overheid en de rechter tegengaan. Daarnaast ontstond er discussie binnen kerkgemeenschappen; aan wie werd wel kerkasiel verleend en aan wie niet? Toch waren de acties succesvol: het kerkasiel van de Vietnamese, Palestijnse en Syrische asielzoekers resulteerde in een verblijfsvergunning. Ook nu willen kerken weer een bijdrage gaan leveren aan de opvang van asielzoekers, maar nu meer in samenwerking met de overheid. Het is de vraag of kerken zich na verloop van tijd weer gaan beroepen op het kerkasiel.

In november 2024 werd in Kampen een nieuw kerkasiel opgezet. Een in Nederland gewortelde Oezbeekse familie dreigde uitgezet te worden, waarna er vanuit de kerk onderdak en bescherming geregeld werd. Het kan echter zijn dat het verlenen van kerkasiel strafbaar wordt. In juli debatteert de kamer over de asielwetgeving van de inmiddels demissionaire minister Faber van de PVV. Volgens die wetgeving zou het verlenen van hulp aan mensen die illegaal in Nederland verblijven, strafbaar worden.