De man die nee zei. Charles de Gaulle 1890-1970

Ongewone leider met menselijke ei­genschappen

Frankrijk speelde een grote rol in de ontwikkeling van het westerse denken en zijn geschiedenis wordt gekenmerkt door grote mannen als de Zonnekoning Lodewijk XIV en Napoleon. Charles de Gaulle was één van deze grote man­nen. Behalve zijn lengte waren ook zijn ideeën, idealen en handelen van indrukwekkend formaat. De man die in 1958 als ‘meest illustere Fransman’ werd aangesproken, kreeg een halve eeuw later de titel ‘grootste Fransman aller tijden’ van het Franse volk. 

Coen Reumer

Henk Wesseling, emeritus hoogleraar alge­mene geschiedenis in Leiden en auteur van een aanzienlijk aantal boeken over onder andere de Franse geschiedenis, kiest in deze korte biografie een an­dere invalshoek; hij typeert De Gaulle als ‘de man die nee zei’.

De invalshoek van Wesseling is dat­gene wat het boek onderscheidt van de lijvige, vaak meerdelige biografieën die reeds verschenen zijn over De Gaulle. De Fransman zei 'nee' tegen de verde­digende opstelling van Frankrijk te­genover Nazi-Duitsland, 'nee' tegen de wapenstilstand met Hitler, 'nee' tegen het Vichy-bewind van Pétain, 'nee' te­gen zijn belangrijkste bondgenoot Churchill toen deze de Franse belangen schond, 'nee' tegen de Franse politiek van de Derde en Vierde Republiek, 'nee' tegen het behoud van de koloniën en 'nee' tegen Engelse toetreding tot de Europese gemeenschap. De Gaulles persoonlijkheid en de ontwikkelingen in zijn leven zijn volgens Wesseling de reden van deze rebelse opstelling. Deze ‘negatieve’ opstelling van De Gaulle zorgde zowel voor bewondering als af­keer, wat hem nog vaak in zijn leven parten zou spelen.

Wesseling zet in de eerste helft van het boek De Gaul­les persoonlijkheid en de ontwikkeling hiervan uiteen. De nadruk ligt hierbij op zijn jeugd, op­voeding en militaire loopbaan. De ont­wikkeling die De Gaulle doormaakte als militair en de ervaring die hij op­deed in de Eerste Wereldoorlog lagen voor een belangrijk deel ten grondslag aan zijn latere karakter. Belangrijk om op te merken is dat Wesseling dit bui­tengewoon compact, helder en begrij­pelijk uiteenzet. Hierdoor wordt het geen ellenlange analyse van de schrij­vers die De Gaulle beïnvloedden, maar een korte duiding van de ideeën die van belang waren voor zijn militaire en po­litieke denken.

Wat volgt is het verhaal over het leven en handelen van ‘de Generaal’, zoals hij graag genoemd werd, tussen 1940 en 1970. Kort maar analytisch worden de hoogte- en dieptepunten van zijn leven beschreven en in een bre­der politiek-historisch kader geplaatst. Speciale aandacht is er voor de Tweede Wereldoorlog, de Algerijnse kwestie en de opstand in 1968, die leidden tot be­langrijke en opmerkelijke besluiten van De Gaulle. Wesseling doet dit op een uitermate leesbare manier en maakt ge­bruik van een stijl die doorspekt is met interessante anekdotes en een veelvoud aan quotes. De Gaulles lengte en de eenvoud van zijn materiële bestaan zijn hierin een vaak terugkerend thema. Zo deden de president en zijn vrouw altijd het licht uit wanneer zij als laatsten een vertrek verlieten en werd er door de De Gaulles in betrekkelijke eenvoud ge­leefd; een voorbeeld dat latere presiden­ten niet zouden volgen.

Voorop stond voor De Gaulle de noodzaak Frankrijk weer op het we­reldtoneel te laten spreken. Zijn ‘grand dessin’ was de grandeur van de Franse Republiek in ere te herstellen: ‘La Fran­ce ne peut être la France sans la gran­deur’. Dit streven werd niet ideologisch ondersteund, maar berustte vooral op praktische belangen en de macht die Frankrijk graag binnen Europa wilde uitoefenen als tegenwicht aan Duits­land. De Gaulle was een nationalist die sterk werd beïnvloed door Franse nationalistische schrijvers als Maurras, Barrès, Péguy en Psichari en die altijd het doel van een groot Frankrijk voorop stelde. Deze grootsheid van Frankrijk moest niet in andere werelddelen wor­den nagestreefd, maar vooral in Europa zelf. Het afscheid van Algerije onder De Gaulle is hiervan een duidelijk resultaat. De Gaulle was een typisch voorbeeld van een erfgenaam van de klassieke ka­tholieke, militaristische en nationalisti­sche Franse traditie en gebruikte deze actief in zijn beleid en ideeën over de inrichting van de Franse staat.

Wesseling biedt met De man die nee zei een behapbare en heldere analyse van het leven en denken van één van de grootste en belangrijkste staatsman­nen van de twintigste eeuw. De 300 pa­gina’s waarin Wesseling dit werk heeft gegoten, zijn in een aantrekkelijke stijl geschreven en bieden een uitstekend kijkje in de ontwikkeling van het ge­dachtegoed van Charles de Gaulle. De weigering van De Gaulle om zich te voe­gen naar besluiten die hem niet zinden is een interessante benadering waarmee Wesseling zich duidelijk onderscheidt van andere werken over het leven van De Gaulle. Het laatste hoofdstuk, waar­in wordt gekeken naar zijn opvattingen over Europa, geven het boek een plaats in de actualiteit. De man die nee zei is, mede door haar omvang, geen baanbre­kend boek met nieuwe inzichten, maar biedt wel veel leesplezier aan wie meer wil weten over ‘de grootste Fransman aller tijden’.