De Munsterkerk en haar omstreden restauratie

In Roermond staat de enige kerk van Nederland in laat-romaanse stijl, de Onze Lieve Vrouwe Munsterkerk. De Munsterkerk werd door de architect Pierre Cuypers ingrijpend verbouwd, hiermee is het een voorbeeld van negentiende-eeuwse restauratiedwang, waarbij het oorspronkelijke bouwwerk vaak hevig verbouwd werd.

Bouw en gebruik van de kerk

Aanvang van de bouw van De Munsterkerk begon in het begin van de dertiende eeuw. De toenmalige graaf van Gelre, Gerard IV, besloot daar samen met zijn moeder, Richardis van Scheyern-Wittelsbach, een klooster voor cisterciënzer nonnen te bouwen. Richardis zou in dat klooster de eerste abdis worden. Nadat zij weduwe was geworden had ze besloten tot deze kloosterorde toe te treden. De bouw van de kerk verliep in fasen. Tussen 1220 en 1244 werd het schip van de kerk gebouwd. Daarvoor moet al begonnen zijn met de bouw van de koorpartij, een precieze datum daarvan is echter niet bekend. Nadat het schip voltooid was, werd begonnen met de westkant van de kerk. Deze is, waarschijnlijk door de slechte gesteldheid van de bodem, echter nooit voltooid. Eigenlijk was de kerk veel te groot en weelderig voor de kloosterorde. De reden hiervan was dat de graaf van plan was om de kerk ook als praalgraf voor hem en zijn opvolgers te gebruiken. Uiteindelijk werden alleen de graaf en zijn gemalin rond 1230 in de kerk bijgezet. In 1665 liep de kerk tijdens een stadsbrand ernstige schade op. Bij herstelwerkzaamheden werd een lantaarnvormige barokke klokkentoren aan de kerk toegevoegd en kwam op de koepeltoren een gebogen dak. Totdat de Fransen in 1796 een verbod op kloosterorden instelden werd de kerk samen met de naastgelegen gebouwen gebruikt door de cisterciënzers. Nadien kreeg de abdij verschillende andere bestemmingen, zoals een kazerne, een gevangenis en een paardenstal. In 1803 werd de kerk weer gebruikt voor de eredienst. Het klooster zelf verpauperde en werd in 1924 gesloopt.

De negentiende-eeuwse restauratie

De Munsterkerk onderging tussen 1864 en 1891 een ingrijpende restauratie. De architect Cuypers werd gevraagd om de restauratie voor zijn rekening te nemen. Hij had op dat moment al enkele kerken in neogotische stijl op zijn naam staan. Cuypers was, net als vele anderen in zijn tijd, – hieronder kunnen we bijvoorbeeld de Catalaanse architect Anthoni Gaudí rekenen – een groot bewonderaar van de Franse architect Eugene Violet-le-Duc. Deze architect presenteerde in zijn geschriften de Franse kathedraal uit de dertiende eeuw als de meest perfecte uiting van de gotiek. De gotiek was volgens hem en ook volgens Cuypers, bovendien de beste stijlvorm om een kerk in te bouwen. Daarbij mocht de constructie zelfdragend zijn en mocht dit niet door middel van bijvoorbeeld los hout of stucwerk geïmiteerd worden. In navolging op Violet-le-Duc liet Cuypers bij de restauratie van de Munsterkerk alle volgens hem niet bij de stijl van de kerk passende onderdelen slopen. Zo werd bijvoorbeeld de barokke klokkentoren gesloopt. Volgens de ideeën van Violet-le-Duc diende een gebouw immers in één bepaalde stijl te worden opgetrokken. Wel stond het de architect vrij onderdelen van die stijl aan het gebouw toe te voegen, totdat het bouwwerk zo was als het eigenlijk in zijn tijd had moeten zijn. Dit was volgens Violet-le-Duc zelfs een uitdrukkelijke verplichting. De restauratie van de stad Carcasonne die hij tussen 1844 en 1879 liet uitvoeren liet hij bijvoorbeeld volledig in dertiende-eeuwse stijl uitvoeren. In werkelijkheid kenden de bouwwerken stijlelementen uit een hele reeks verschillende perioden. Cuypers deed hetzelfde met de Munsterkerk. De laat-romaanse stijl kenmerkte zich bijvoorbeeld door vierkante hoektorens aan de voor- en achterkant. Daarom werden de achtvormige torens boven het koor door hem vervangen door vierkante versies. Op de plaats van de klokkentoren kwamen ook twee grote vierkante torens, de vloer werd verlaagd tot het oorspronkelijke niveau en oude kalk- en pleisterlagen binnen het interieur moesten plaatsmaken voor nieuwe versieringen. Veel inwoners van de stad waren toen de restauratie klaar was in 1891 niet tevreden met het resultaat. De restauratie was toen al een van de meest omstreden restauraties van zijn tijd in Nederland.