De nieuwe politieke realiteit in Europa
Wat is er met Europa aan de hand? Waarom stemmen zoveel Europeanen, die leven op het meest welvarende en vreedzame continent ter wereld, op extreemrechtse, extreemlinkse en populistische partijen? Waarom zijn ook veel Nederlanders zo ontevreden dat ze grenzen dicht willen gooien, de euro willen afschaffen en desnoods de hele Europese Unie erbij? Die vraag is actueler dan ooit.
Zwitserland en extreemrechts
Om het antwoord te vinden, moeten we misschien eens kijken naar een land dat géén lid is van de Europese Unie: Zwitserland, een van de rijkste en veiligste landen van Europa. Zwitserland staat ook bekend als wereldkampioen democratie en transparantie. Het is een land waar velen in de Europese Unie stiekem of openlijk jaloers op zijn. Maar weinigen beseffen dat de populisten in Zwitserland al een heel lange traditie hebben.
Opkomst van de Schweizerische Volkspartei
De extreemrechtse svp (Schweizerische Volkspartei) is al jaren de grootste politieke partij van het land. De opkomst bij verkiezingen is tot onder de 50 procent gedaald. Tegelijkertijd is Zwitserland volgens de oeso en andere organisaties een van de meest geglobaliseerde landen van de wereld.
De meeste dorpelingen zaten redelijk tot zeer goed in de slappe was. Door de influx van bankiers en beleggers, Franse belastingvluchtelingen, functionarissen van de Verenigde Naties en diplomaten uit de hele wereld konden de Zwitsers hun land en huizen duur verkopen en verhuren. Zij hoorden tot de winnaars van de globalisering. Ze slaagden erin bedrijven uit de hele wereld naar hun land te halen, en trokken de ideale migranten aan: goed opgeleid, rijk, weldoorvoed. Zwitserland zat vol met buitenlanders die politiek, economisch en sociaal geen problemen veroorzaakten. Menig land in de Europese Unie kon daar een puntje aan zuigen.
Nostalgische bevolking
Maar veel Zwitsers kregen hier spijt van, niet uit racisme maar omdat het dorpsleven erdoor werd ontwricht. Deze immigranten waren veel weg, privé en voor hun werk. Ze hoorden tot een andere wereld. Velen waren verrukt over het traditionele Zwitserse dorpsleven waarin elke auberge in elk gehucht zijn eigen kaasfonduerecept heeft – maar ze namen maar beperkt aan dat leven deel.
Steeds meer wijngaarden, akkers en berghellingen werden omgeploegd om kantoren en huizen te bouwen voor global executives en hun assistenten. En de lokale bevolking werd nostalgisch. Het sociale weefsel verloren en alles draaide alleen nog maar om geld. Maar wie konden zij de schuld geven? Alleen zichzelf. Men zag maar één methode om uitdrukking te geven aan deze verbittering: stemmen op de extreemrechtse svp.
Financiële crisis
De crisis sloeg in Zwitserland toe vóór ze Brussel en de eu bereikte. Een vol jaar eerder zelfs, zomer 2007. Geen wonder: de globalisering was in Zwitserland, een van de meest open economieën ter wereld, verder voortgeschreden dan in veel eu-landen. In de meeste eu-landen waren burgers toen bovendien beter beschermd door de welvaartsstaat. Arbeidswetgeving was er veel socialer dan in Zwitserland, gezondheidszorg was er stukken goedkoper. Werkloosheidsuitkeringen waren in veel eu-landen (relatief) royaler. Natuurlijk zijn open economieën kwetsbaarder voor mondiale schokken dan gesloten economieën. Toen de kredietcrisis naar Europa kwam, raakte ze dus eerst Zwitserland, daarna Noord-Europa en als laatste pas de relatief gesloten economieën van Zuid-Europa. Ook dit toonde dat je alle retoriek over de Zwitserse soevereiniteit met flinke korrels zout moet nemen.
Caroline de Gruyter woonde van 2004 tot 2008 in Cransprès-Céligny, een pittoresk dorpje vlak bij Genève. En was ooggetuige van de ontwikkelingen in Zwitserland. Zij schreef hierover het boek Zwitserlevens.
Bovenstaande tekst is een fragment uit het boek Zwitserlevens van Caroline de Gruyter.
