De ontwikkeling van de Anansi Tori

Anansiverhalen stammen oorspronkelijk uit West-Afrika en de Caraïben. In Suriname en Sierra Leone worden de verhalen ‘Anansi tori’ genoemd. In de vertelcultuur van deze gebieden hebben de verhalen een belangrijke plaats. De sluwe spin Anansi staat centraal. Eerst werd deze spin gezien als godheid, maar later kreeg hij steeds meer menselijke eigenschappen. De Anansi Tori, de verhalen over de avonturen van Anansi, ontwikkelden zich.

Anansi als godheid

Anansi heeft in de verhalen voor de 17de en 18de eeuw een heleboel goddelijke karakteristieken. In West-Afrikaanse landen als Ghana, Ivoorkust, Sierra Leone en Liberia werd de spin bijvoorbeeld gezien als de schepper van de mens. Ook kon Anansi communiceren met verloren dierbaren of kwade geesten. De spin bracht nieuwe vormen van kennis naar de mensen en zorgde bovendien dat het land vruchtbaar bleef zodat de bevolking te eten had. In de oude verhalen werd Anansi ook regelmatig vergeleken met de zon. De zon was zijn lichaam, de zonnestralen zijn poten. Tot slot was Anansi een bemiddelaar tussen de mensen op aarde en de goden in de hemel.

Ontwikkeling van Anansi tijdens de slavernij

De Anansi Tori werden tussen de 16de en 19de eeuw meegenomen naar Amerika. De slaven uit West-Afrika namen de legenden mee naar de plantages, waar ze massaal werden gedeeld. Het was de slaven verboden te spreken over hun eigen cultuur, maar het bleek lastig om de Anansi Tori compleet uit te bannen. De verhalen werden een vorm van protest; ze werden stiekem verteld tijdens het werk of ’s avonds voor het slapengaan. Het was in deze periode dat Anansi een nieuwe tegenstander kreeg: de tijger. De tijger leek misschien een waardige tegenstander, maar in de praktijk was Anansi hem altijd te slim af. De tijger stond symbool voor de onderdrukkers, Anansi voor de slaven. Het was de kleine, machteloze spin, die zich wist te handhaven tegen de andere sterkere dieren. De spin wist vaak te ontsnappen uit de meest lastige situaties. Door deze nieuwe tegenstelling kregen veel van de oude verhalen een diepere betekenis.

Anansi als aards wezen

Anansi verloor na de 18de eeuw daarom al snel zijn goddelijke status. Via één van de zonnestralen (draden) liet de zonnespin zich neerzakken op aarde. Vanaf dat moment werd de spin niet langer gezien als bovennatuurlijk, maar als een slimme schurk. Het goddelijke karakter verdween en Anansi begon kattenkwaad uit te halen. In één specifiek verhaal bedroog de spin zijn eigen vrouw Ma Akoeba door zich te verkleden als een Amerikaan. Hij deed zich voor als een geëerde gast, zodat zij lekker voor hem zou koken. Dat hij met deze daad zijn eigen familie voor de gek hield maakte hem niks uit. Uiteindelijk kreeg de spin wat hem toekwam. Wanneer zijn vrouw ontdekt dat ze in de maling wordt genomen barst ze in woede uit: “Toen werd Ma Akoeba pas echt kwaad. Ze sloeg hem zo hard en zo lang dat zijn lichaam bijna in twee stukken brak. Kijk maar eens goed naar een spin. Je kunt het nog steeds zien.”

Anansi in de Surinaamse cultuur

Het is een oud gebruik in Suriname om tijdens begrafenissen Anansi Tori te vertellen. Dit gebeurt altijd ’s nachts en heeft als doel om al het verdriet en leed even te vergeten. De spreker begint een verhaal over de spin, wat betrekking heeft op het leven van de overledene. Situaties die zich in het leven van de gestorvene hebben voorgedaan keren op een bepaalde wijze terug in het verhaal. Zo probeert men te verhinderen dat de aanwezigen te veel bleven hangen in verdriet, maar blijven nadenken over het goede leven dat de dierbare had gehad. De naam van de overledene wordt tijdens deze vertellingen nooit genoemd.

Unieke vertellingen van de Anansi Tori

Het is mogelijk om de oude legenden te lezen, maar officieel dient een Anansi Tori verteld te worden. Anansi staat symbool voor de kunst een goed verhaal te vertellen. Een spreker vertelt zijn versie van de gebeurtenissen, terwijl anderen hierop mogen inhaken of vragen kunnen stellen. De spreker moet hier zo goed mogelijk antwoord op geven, of mag het verhaal een andere wending laten nemen. Ook mogen de aanwezigen zelf situaties aan het verhaal toevoegen, om dit levendiger te maken. Iedere spreker vertelt een Anansi Tori op een eigen manier. Elke vertelling is uniek. De spreker hoort de spin tijdens het verhaal zo goed mogelijk uit te beelden. De gedachtes en emoties van Anansi dienen zo duidelijk mogelijk naar voren te komen.