Kantjilverhalen uit Indonesië

De Kantjilverhalen zijn in Indonesië nog altijd erg populair. Veel Nederlanders kennen het verhaal van Kantjil en de Tijger, maar er zijn tientallen andere verhalen over Kantjil het pientere dwerghertje. De verhalen worden overgedragen van generatie op generatie. Een spreker geeft altijd een eigen draai aan het verhaal; geen vertelling is hetzelfde. In het kader van ‘wie niet sterk is moet slim zijn’ leidt het hertje al zijn rivalen om de tuin.

Oorsprong Kantjilverhalen

De oorsprong van de Kantjilverhalen is onbekend. Ook is het voor historici onduidelijk wanneer de verhalen over het hertje zijn ontstaan. Wat men wel weet is dat de vertellingen al erg oud zijn. Onderzoekers hebben op Java in hindoeïstische en boeddhistische tempels afbeeldingen van Kantjil aangetroffen. Voor de komst van de islam, begin 15de eeuw, waren dit de dominante levensovertuigingen op het eiland. Sinds hun ontstaan zijn de verhalen mondeling overgedragen, waardoor ook niet precies te zeggen valt welke versies van de verhalen het eerst zijn ontstaan.

Wat voor dier is Kantjil?

Kantjil wordt in verschillende landen op verschillende manieren uitgebeeld. Oorspronkelijk is Kantjil een dwerghert (in Indonesië). Het diertje is nog geen halve meter lang en ongeveer 20 centimeter hoog. Het is roodbruin van kleur, en heeft kleine, sierlijke hoeven. Vanwege zijn formaat is het beestje in de regel erg schuw. In andere landen is Kantjil echter helemaal geen dwerghert. In Suriname bijvoorbeeld werd Kantjil afgebeeld als een konijn of een agoeti. Toen vertellers de verhalen meenamen uit Indonesië ontdekten ze dat het dwerghert in hun eigen land helemaal niet voorkwam. De lokale bevolking had geen vergelijkingsmateriaal. Men koos toen dieren uit die veel op het dwerghert leken: de verhalen werden aangepast aan een nieuwe locatie.

Sprekende dieren

Kantjil krijgt het tijdens zijn avonturen geregeld aan de stok met andere dieren. Opvallend is dat de dieren met elkaar kunnen praten. Dit is goed te rijmen met de islamitische overlevering. In de tijd van Salomo konden dieren met elkaar communiceren en hadden ze bovendien gedachtes en gevoelens. In het boek Het verhaal van Kantjil, verteld door Saleman Siswowitono, is hierover de volgende quote opgenomen:  “Vroeger was de aarde rein en licht, er was nog geen oorlog en ook geen leugen en bedrog. De dieren van het bos en de dieren in het water konden toen nog praten zoals de mens.” Het is daarom helemaal niet gek dat Kantjil tijdens zijn belevenissen regelmatig in contact komt met andere sprekende dieren.

Gelijkenissen Kantjilverhalen en Anansi Tori

De Kantjilverhalen zijn op een aantal gebieden goed te vergelijken met de Anansi Tori uit Suriname en Afrika. In beide gevallen raakt de hoofpersoon verzeild in een benarde situatie, om hier vervolgens knap een oplossing voor te verzinnen. Bij de Kantjilverhalen gaat het om een hertje, in de Anansi Tori om een spin. Beide dieren hebben bovendien de nijging om kattenkwaad uit te halen. De conflicten waar Kantjil en Anansi in terechtkomen hebben ze vaak zelf veroorzaakt. Er is echter een groot verschil: de Anansi Tori werden de laatste paar jaar aangepast aan de moderne tijd. Oude vertellingen werden vernieuwd en nieuwe verhalen werden bedacht. De Kantjilverhalen zijn niet met hun tijd meegegaan. Er komen bovendien weinig nieuwe verhalen bij.

Elk verhaal is uniek

Zowel de Kantjilverhalen als de Anansi Tori kennen geen ‘echte versie’ van het verhaal. Vertellers kiezen keer op keer andere elementen van een verhaal om uit te lichten. In de regel behandeld een spreker één verhaal en gaan de luisteraars tijdens zijn voordracht op zoek naar de diepere betekenis. Meestal ontbreekt in duidelijke moraal, dus is een verhaal voor eigen interpretatie vatbaar. Een voorbeeld is Kantjil en de schildpad. Het hertje en zijn goede vriend de schildpad besluiten samen wat vruchten te roven, maar wanneer ze worden betrapt gaat Kantjil er met de buit vandoor. De schildpad blijft alleen achter. Gelukkig weet hij door slim denkwerk de vergelding van de dorpelingen te ontkomen. De moraal van dit verhaal mag de luisteraar zelf invullen.