De oorsprong van ‘het Spaans benauwd hebben’

Wanneer je het heel erg benauwd hebt kun je dit in het Nederlands uitdrukken door te stellen dat je ‘het Spaans benauwd hebt’. Je kunt deze uitdrukking ook figuurlijk gebruiken, bijvoorbeeld om aan te geven dat je ergens heel erg tegen opziet. ‘Het Spaans benauwd hebben’ bestaat al eeuwen in het Nederlands, maar waar komt de uitdrukking eigenlijk vandaan?

De uitdrukking stamt uit de tijd van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Tijdens deze beroemde oorlog uit de Nederlandse geschiedenis kwamen de Nederlanden onder aanvoering van Willem van Oranje (1533-1584) in opstand tegen de machtige Spaanse bezetters.

Belegeringen

Tijdens deze lange oorlog probeerde het Spaanse leger de Nederlanders geregeld door middel van uitputting tot overgave te dwingen. Om dit voor elkaar te krijgen kozen de Spanjaarden er vaak voor een stad te belegeren. Dit gebeurde bijvoorbeeld tijdens het Beleg van Haarlem (1572-1573) en in Leiden bij het Beleg van Leiden (1573-1574).

Tijdens de belegering van een stad konden de inwoners de stad niet verlaten. Het doel van de Spanjaarden was om ervoor te zorgen dat er geen voedselvoorraden naar de betreffende steden gebracht konden worden, zodat de bevolking uit zou hongeren en zich uiteindelijk genoodzaakt zag om zich over te geven. Mensen konden dus geen kant op en kregen het letterlijk ‘Spaans benauwd’.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Spaanse Inquisitie

Er is echter nog een andere theorie over de oorsprong van de uitdrukking. Deze heeft indirect ook met de Tachtigjarige Oorlog te maken, namelijk met de gevreesde Spaanse Inquisitie. Dit was een instituut dat er op uit was om ervoor te zorgen dat mensen het katholieke geloof wel op de juiste manier aan bleven hangen. In de Nederlanden, waar het protestantisme populair was, was de Spaanse Inquisitie zeer gevreesd en onder andere berucht om de martelmethoden die ze toepaste. Van deze martelmethoden kon je het ‘Spaans benauwd’ krijgen en hier zou de uitdrukking dan ook vandaan komen. De theorie over belegeringen wordt echter waarschijnlijker geacht.

Het Genootschap Onze Taal merkt op dat het vroeger niet eens nodig was om het woord ‘benauwd’ te gebruiken bij de uitdrukking ‘het Spaans benauwd krijgen’. Wanneer je zei dat je ‘het Spaans had’, wist men al wat je hiermee bedoelde. Tegenwoordig is dit echter anders, omdat de Tachtigjarige Oorlog inmiddels lang geleden is. De uitdrukking ‘het Spaans benauwd hebben’ wordt tot op de dag van vandaag veel gebruikt in het Nederlands.

Leestip:

Spaanse ooggetuigen beleg van Haarlem Spaanse ooggetuigen over het beleg van Haarlem (1572-1573)
Vertaling en toelichting: Barbara Kooij
ISBN: 9789087047467
Uitgeverij: Verloren
Winkelprijs: €29,–