De oudste republiek van Europa

Op 3 september wordt de stichting van de oudste nog bestaande republiek ter wereld gevierd. Het gaat hier om San Marino, een dwergstaat van 61 km² met een bevolking van ruim 33.000 inwoners. Het republiekje is een enclave in Noord Italië, geheel omringd door Italiaans gebied. Het grote publiek kent het land vooral van zijn nationale voetbalelftal, dat door de overige Europese teams meestal genadeloos wordt ingemaakt. Minder bekend zijn de oude wortels van het land, die volgens de legende teruggaan tot de vierde eeuw.

Marinus van Rimini

Volgens de overlevering zou San Marino zijn gesticht door de heilige Marinus van Rimini. Deze uit Dalmatië (het huidige Kroatië) afkomstige steenhouwer trok halverwege de derde eeuw naar de Italiaanse kuststad Rimini. De Romeinse keizer zou namelijk in 257 opdracht hebben gegeven om de stadsmuur daar opnieuw op te bouwen, waardoor er volop werk was voor dergelijke ambachtslieden. De christelijke Marinus kreeg opdracht om naar een groeve bij Monte Titano te gaan, om stenen voor dit bouwproject uit te hakken. Hij bleef drie jaar op deze berg waarna hij naar Rimini terugkeerde. Volgens de legende leidde Marinus de daaropvolgende twaalf jaar een vroom en sober leven in Rimini. Hiermee trok hij de aandacht van de plaatselijke bisschop, die hem tot diaken wijdde.

Het dergelijk openlijk aanhangen van het christendom was toen echter niet zonder risico’s. Onder keizer Diocletianus werden christenen namelijk nog vervolgd in het Romeinse Rijk. Om zich zowel aan deze vervolging als aan wereldse invloeden te onttrekken, keerde Marinus terug naar Monte Titano. Hier stichtte hij op 3 september 301 een kloostergemeenschap. Marinus wist de plaatselijke edelman te bekeren, waarna deze het eigendom van Monte Titano aan hem overdroeg. Keizer Constantijn had inmiddels een einde aan de christenvervolging gemaakt, waardoor de autoriteiten zich niet tegen deze overdracht verzetten. Na de dood van Marinus in 366 bleef deze situatie ongewijzigd, waardoor de kloostergemeenschap sindsdien vrij was van politieke invloed van buitenaf.

Stichtingslegende: feit of fictie?

Net zoals veel andere stichtingsmythen, moet ook dit verhaal met een korrel zout worden genomen. Zo bleek dat de Romeinse keizer de muren van Rimini niet liet herbouwen in 257. Daarnaast wordt er ook melding gemaakt van koningen die nooit hebben bestaan, evenals van de vele wonderen die Marinus zou hebben verricht. Ten slotte is de oudste versie van het levensverhaal van Marinus eeuwen na zijn dood opgetekend, wat de geloofwaardigheid niet bepaald bevorderd. De authenticiteit van deze legende is daarom op zijn best twijfelachtig.

Middeleeuwse gemeenschap op Monte Titano

Wat wel zeker is, is dat er in bronnen tussen de zesde en de achtste eeuw melding wordt gemaakt van een gemeenschap op Monte Titano. Commentatoren verwezen naar het gebied als het land van ‘San Marino’, vernoemd naar hun stichter St. Marinus. De gemeenschap groeide geleidelijk gedurende de middeleeuwen. In de tiende eeuw bouwden de inwoners een kasteel op Monte Titano ter verdediging van de nederzetting en de daaropvolgende eeuw kochten ze stukken grond rondom de berg op. Vanwege haar afgelegen ligging en sterke forten, slaagden de gemeenschap erin om volledig autonoom te blijven.

Oudste republiek van Europa

Door deze uitbreidingen werd het noodzakelijk een bestuurssysteem op te zetten. Van origine bestuurde de Arengo de gemeenschap, een raad waarin 60 familiehoofden bijeenkwamen. Vanaf 1243 werd dit orgaan omgevormd tot de ‘algemene raad’. Dit instituut koos twee kapitein-regenten, die voor een periode van zes maanden als staatshoofd dienden. Een erfelijke monarchie heeft het gebied nooit gekend. Het landje was een republiek, bestuurd door een oligarchie.

Tijdens de middeleeuwen en de renaissance wist San Marino alle pogingen te weerstaan van plaatselijke magnaten en de Paus om het kleine republiekje in te lijven. In 1600 trad een door kapitein-regent Camillo Bonelli geschreven statuut in werking, die volgens sommigen de oudste geschreven grondwet van Europa zou vormen. De Republiek van San Marino genoot zo ook de reputatie een van de vroegste democratieën van Europa te zijn. Dit bleek in 1797, toen Napoleon Bonaparte tijdens zijn Italiaanse veldtocht San Marino ongemoeid liet, vanwege haar republikeinse traditie.

Zelfstandig

Ook na de eenwording van Italië in de negentiende eeuw bleef San Marino onafhankelijk, als een reliek uit de tijd van de Italiaanse stadstaten. Begin twintigste eeuw voerde het per referendum een parlementaire democratie met algemeen kiesrecht in. Tijdens de Tweede Wereldoorlog vormde het dwergstaatje een toevluchtsoord voor vluchtelingen. In 1944 was het korte tijd bezet door zowel Duitse als Geallieerde troepen. Nog datzelfde jaar kreeg San Marino echter haar soevereiniteit terug. Zoals de rest van haar geschiedenis, is het land sindsdien zelfstandig gebleven.

Bronnen:

• William Miller, 'The Republic of San Marino', The American Historical Review, 6 (1901): 4, pagina 633-649.
• Britannica
• sanmarinosite.com 

Afbeeldingen:

• Foto: Max_Ryazanov [CC BY-SA 3.0], from Wikimedia Commons
• Afbeelding: Giovan Battista Urbinelli Stefano Bolognini [Attribution], from Wikimedia Commons