De parodiemis: het gejatte muziekstuk

De thema-artikelen van deze week staan in het teken van spotliederen. Nu heb je bij de ‘parodiemis’ waarschijnlijk direct een associatie met een spotlied. De term ‘parodie’ suggereert dat dit genre te maken heeft met humor en satire. Niet is minder waar! Deze parodiemis heeft van oorsprong weinig met humor te maken, maar meer met brutaal – maar legaal – plagiaat. 

Wat is het?

Parodie in muziek is van origine de creatieve bewerking van geluiden in een al bestaande compositie om een nieuwe compositie te vormen. Dit wordt vaak gedaan bij een mis in de kerk. De vroegste parodiemissen dateren uit de late 14e eeuw. De methode werd algemeen gebruik in de 15e en 16e eeuw. De samensteller van een parodiemis gebruikte als model vaak een zangstuk, zoals een chanson, madrigaal of motet. Vervolgens reorganiseert en breidt hij het originele materiaal in alle vrijheid uit en voegt hij nieuwe stukken toe tussen geleende en bewerkte passages.

Een misleidende term

In moderne muziek refereert parodie meestal naar de humoristische imitatie van een serieuze compositie. Er worden dan nieuwe grappige teksten toegevoegd aan bestaande zangstukken, met zowel serieuze als ironische referenties naar bepaalde muziekstijlen. De term ‘parodiemis’ is echter misleidend. De parodiemis had vaak niks te maken met humor in de moderne betekenis van het woord. Hoewel in sommige gevallen dubbelzinnige, seculiere liedjes werden gebruikt in de compositie van missen, vormden vaak niet-liturgische kerkmuziek, zoals motetten, de basis voor parodiemissen. De term ‘imitatie mis’ wordt vaak voorgesteld als een meer preciezere term die dichter bij de oorspronkelijke betekenis staat, omdat de term ‘parodie’ gebaseerd is op een verkeerde lezing van een 16e-eeuwse tekst.

Een parodiemis gecomponeerd door Palestrina.

Populair tijdens de Renaissance

De parodiemis was een zeer populaire vorm tijdens de Renaissance. Een van de bekendste  Italiaanse componisten van kerkmuziek, Giovanni Pierluigi da Palestrina (1525-1594), alleen al schreef 50 voorbeelden van parodiemissen. Tijdens de eerste helft van de 16e eeuw was de stijl die hij gebruikte ook de dominante vorm geworden. Het Concilie van Trente stelde in een document uit 1562 echter dat het verboden was om seculier materiaal te gebruiken voor kerkelijke muziek:

“Laat niets onheiligs worden vermengd…verban uit de kerk alle muziek die wellustige of onzuivere elementen bevatten, zowel in het zingen als ook het bespelen van een orgel.”

Deze regel had vooral in Italië de nodige gevolgen voor componisten; in Frankrijk had een verandering in smaak al de meeste wensen van de leden van het Concilie laten uitkomen en in Duitsland werden ze grotendeels genegeerd.