De raadpensionaris: de president van de Republiek?

Zijn naam doet anders vermoeden, maar de Hollandse raadpensionaris was in de 17de en 18de eeuw de machtigste man van Nederland. Het symposium 'De Hollandse raadpensionaris: president van de Republiek?' belicht op 29 september de rol die raadpensionarissen hebben gespeeld in de Republiek. Machtige mannen als Johan van Oldenbarnevelt, Johan de Witt en Antonie Heinsius hebben de functie van raadpensionaris bekleed. Hun machtsstrijd met de stadhouder zal veel aandacht krijgen.

In de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden is de regeringsmacht formeel in handen van de Staten van ieder van de zeven provincies (gewesten). In de praktijk zijn er twee mannen die zeer grote invloed kunnen hebben. Het gaat dan om de raadpensionaris en de stadhouder van Holland. Aangezien het gewest Holland binnen de Republiek veelal het gemeenschappelijke beleid bepaalde was de Hollandse raadpensionaris, die deelnam aan de vergaderingen van zowel de Staten van Holland als van de Staten-Generaal, in de praktijk de machtigste man van de Republiek. Dit riep vaak spanningen op met degene die in Holland het ambt van stadhouder bekleedde (verschillende prinsen van Oranje). Hun onderlinge verhouding zal in het symposium veel aandacht krijgen. Het symposium zal ingaan op de rol die 3 belangrijke Hollandse raadpensionarissen hebben gespeeld: Van Oldenbarnevelt, De Witt en Heinsius.

Heinsius, Van Oldenbarnevelt en De Witt

Een aparte situatie doet zich voor in geval van raadpensionaris Heinsius, die zijn ambt heeft uitgeoefend zowel met als zonder een stadhouder naast zich. Het zal tijdens het symposium blijken dat deze relatief onbekende raadpensionaris bijzondere kwaliteiten bezat, die hem in staat stelden om zich in beide situaties te handhaven.Raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt heeft heel lang met de toenmalige stadhouder (prins Maurits) goed kunnen samenwerken, maar moest geleidelijk aan het onderspit delven. Het functioneren van raadpensionaris Johan de Witt, hoewel zonder een stadhouder naast zich, heeft steeds onder druk gestaan van partijen die de jonge opgroeiende prins Willem III van Oranje tot stadhouder wilden laten benoemen. Het in het licht van het voorgaande boeiend om te zien hoe in de loop der jaren de machtsbalans tussen de raadpensionaris en de stadhouder verschuift en hoe dit soms dramatische gevolgen heeft gehad (onthoofding van Van Oldenbarnevelt en moord op de gebroeders De Witt).

Vergelijking met EU

De verhoudingen in de Republiek en de dominante rol van het gewest Holland laten zich vergelijken met de structuren en praktijken binnen de Europese Unie en de positie van de dominante lidstaten daarvan. Deze vergelijking zal op het symposium daarom ook aan bod komen.

Op het symposium zal een aantal gerenommeerde sprekers (Simon Groenveld, Luc Panhuysen en Guus Veenendaal) laten zien hoe de genoemde raadpensionarissen in moeilijke tijden (de oorlogen met Spanje, Engeland en Frankrijk) hun invloed en gezag aanwendden om tot oplossingen en besluiten te komen in de Republiek. De vergelijking van de Republiek met de EU zal worden belicht door Pieter Wagenaar en Frits van der Meer. Zie voor nadere informatie het programma van het symposium hieronder.

Tentoonstelling

De tentoonstellingsruimte 'De Verdieping van Nederland' is tijdens het symposium ook toegankelijk. Hier worden verschillende bijzondere documenten uit de archieven van het Nationaal Archief tentoongesteld, zoals de Unie van Utrecht uit 1579 en de Spiekzakboekjes van Johan de Witt (1625-1672).

Programma

• 13.30 - 14.00 Ontvangst
• 14.00 - 14.05 Welkomstwoord door Christian Melsen, Voorzitter van de Vereniging Vrienden van de Witt
• 14.05 - 14.10 Toelichting op het programma door Jan E. van Dam, dagvoorzitter
• 14.10 - 14.45 'Oldenbarnevelt: architect van de Republiek'
  door prof. dr. Simon Groenveld, emeritus hoogleraar Vaderlandse Geschiedenis, Universiteit Leiden
• 14.45 - 15.15 'Johan de Witt en de ware vrijheid'
  door drs. Luc Panhuysen, auteur van het boek De Ware Vrijheid over het leven van de gebroeders De Witt
• 15.15 - 15.45 Koffiepauze
• 15.45 - 16.15 'Heinsius: de diplomaat'
  door dr. Guus Veenendaal, historicus
• 16.15 - 16.55 'Het bestuur van de Republiek en van de Europese Unie vergeleken'
  door dr. Pieter Wagenaar, universitair docent bestuurswetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam, en prof. dr. Frits van der Meer, hoogleraar bestuurskunde Universiteit Leiden
• 16.55 - 17.00 Afsluiting door dr. Paul Brood, Nationaal Archief
• 17.00 - 18.00 Receptie

Locatie

Het symposium vindt plaats in het complex van het Nationaal Archief/Koninklijke Bibliotheek te Den Haag, Prins Willem-Alexanderhof 20, 2595 BE Den Haag (direct achter Den Haag Centraal Station).

Aanmelding

U kunt zich aanmelden door een e-mail te sturen naar: afsprakenbureau@nationaalarchief.nl

De kosten voor deelname bedragen €10,- voor Vrienden van De Witt, Vrienden van de KB en Vrienden van het Nationaal Archief en €12,- voor ieder ander. Uw aanmelding is pas definitief als u de kosten - uiterlijk 20 september 2012 - heeft overgemaakt naar rekeningnummer 1418.70.346 t.n.v. Vrienden van de Witt te Utrecht.

Organisatie

Dit symposium wordt georganiseerd door de Vereniging Vrienden van de Witt in samenwerking met de Stichting Vrienden van het Nationaal Archief. De Vereniging Vrienden van de Koninklijke Bibliotheek en het Haags Gemeentearchief hebben een financiële bijdrage geleverd.

Zie voor nadere informatie ook de website van de Vereniging Vrienden van De Witt.