De strijd tussen Sparta en Athene

Decennia lang bepaalde de strijd tussen Sparta en Athene de verhoudingen op het Griekse vasteland. Sparta en Athene verschilden als dag en nacht, maar vonden in elkaar een geduchte tegenstander. De rivaliteit tussen beiden leidde tot twee hevige oorlogen in de vijfde eeuw voor Christus.  

Sparta en haar bevolking

Sparta werd geleid door twee koningen, die werden bijgestaan door de raad van oudsten en de volksvergadering, waaraan alleen de rijke Spartanen mochten deelnemen. Alleen de zogenaamde Spartiaten -rijke soldaten-  hadden het volledige Spartaanse burgerrecht. De bewoners van de steden rondom Sparta werden perioiken genoemd. Zij hadden geen burgerrecht, maar genoten wel lokale autonomie. De inwoners van de steden die Sparta in de omgeving onderworpen had, heetten heloten. Zij waren volledig rechteloos en waren slaven van de rijke Spartiaten.

De Spartaanse opvoeding

Sparta stond bekend om haar keiharde opvoeding. De Spartiaten besteedden hun hele leven aan militaire training. Spartaanse jongens kregen al vanaf hun zevende training en werden onderdeel van een militaire jongensgemeenschap. Ook vrouwen genoten een militaire opleiding, de Spartanen geloofden namelijk dat een sterke vrouw ook sterke zoons zou baren. Dit maakte dat de gehele Spartaanse samenleving gericht was op het militaire leven en Sparta een ijzersterk leger bezat, maar op cultureel gebied  weinig voorstelde.

De Atheense democratie

Athene kende een aristocratisch en later democratisch bestuur. De politicus Solon initieerde belangrijke politieke hervormingen. Hij deelde de Atheense bevolking op in klassen. De (rijke) adel en de nouveau riches vormden de bovenlaag van de samenleving. Hieronder bevonden zich de zeugiten –de gewone boeren – en daarna volgden de theten, ofwel bezitlozen. Deze klasse-indeling was van toepassing op de Atheense burgers. In Athene woonden ook nog metoiken - vreemdelingen - , die wel in de stad mochten wonen maar geen burgerrechten hadden. Tot slot maakte ook Athene gebruik van slavenarbeid. Aan het eind van de zesde eeuw stichtte de Athener Cleisthenes de Atheense democratie; hij gaf het volk politieke macht. Cleisthenes had een belangrijk aandeel in nog veel meer politieke hervormingen.

Samenwerking & de Eerste Spartaans-Atheense Oorlog

Tijdens de Perzische Oorlogen werkten Athene en Sparta samen om het Perzische Rijk buiten hun grenzen te houden. Na afloop van de Tweede Perzische Oorlog trok Sparta zich terug. Toen Sparta vervolgens Athene om militaire hulp vroeg, maar bij aankomst van het Atheense leger de aanvoerder Címon weer wegstuurde, was de Eerste Spartaans-Atheense Oorlog (462-446 voor Christus) een feit. Athene probeerde heerschappij te krijgen in Sparta, maar overschatte zichzelf danig. . Tegelijkertijd was de stad namelijk nog steeds in oorlog met Perzië en probeerde het Atheense leger ook voet aan de grond te krijgen in Egypte. De Eerste Spartaans-Atheense Oorlog werd beslecht in het voordeel van de Spartiaten.

Peloponnesische Oorlog (431-404)

Sparta raakte gefrustreerd door de groeiende macht van Athene en opstanden onder bondgenoten van de steden liet de rivaliteit tussen Sparta en Athene groeien.In 431 voor Christus brak er voor de tweede maal oorlog uit tussen de twee stadstaten. De Griekse historicus Thucydides noemde de oorlog de grootste en zwaarste die ooit uitgevochten was door Griekse poleis. Alle bondgenoten van zowel Sparta als Athene vochten mee. Voor het eerst was een oorlog een zaak van de hele Griekse wereld.

Vergeefse tactiek van Péricles

De Athener Péricles had de oorlog goed voorbereid. Hij wilde Sparta op haar gevoelige plek raken: de polis had te weinig geld voor een langdurige oorlog. Pericles wilde de oorlog daarom zo lang mogelijk rekken. Dit plan pakte redelijk goed uit en Athene kon in 421 v. Chr. een voorlopig vredesverdrag met Sparta sluiten. In 413 v. Chr. hervatte de steden de oorlog. De opeenvolgende jaren pakten veel slechter voor Athene uit dan de jaren daarvoor. Twee jaar vóór de hervatting van de oorlog had Athene een expeditie naar Sicilië gestuurd, die jammerlijk was gefaald. De Athener Alciviades liep over naar Sparta en raadde de stad aan om een vast punt in Attica - het Atheense schiereiland - te bezetten. De bezetting van het fort Decelea verzwakte Athene. Als klap op de vuurpijl kregen de Spartanen ook nog hulp van de op wraak beluste Perzen. De Perzen hielpen Sparta bij de bouw van een grote vloot, waarna Athene de oorlog moest opgeven.

Aan Macedonië ten onder

De vele gevechten hadden zowel Sparta als Athene ernstig verzwakt. Sparta had te kampen met een teruglopend aantal Spartiaten, waardoor de rijke klasse een minderheid werd in eigen stad. Hoewel Athene economisch en militair gezien grote achteruitgang kende, bleef het voor lange tijd op cultureel gebied nog zeer belangrijk. Beide steden moesten uiteindelijk buigen voor de macht van het Macedonische Rijk.