De Tweede Punische oorlog: Cannae, Hannibal en Pruisen?

De tweede Punische Oorlog (218-201 v.Chr.) was één van de grootste oorlogen van de Oudheid. Hij werd uitgevochten door de Romeinen en Carthago, de twee machtigste rijken van de Middellandse Zee. Twee iconische generaals beheersten het slagveld: Hannibal aan Carthaagse zijde en Scipio Africanus aan Romeinse zijde.

Geheel op Romeinse wijze werd een tweede oorlog met Carthago uitgelokt (Rome wilde niet zelf de agressor zijn) door een bondgenootschap aan te gaan met de Spaanse handelsstad Sagantum. Deze lag namelijk in de Carthaagse invloedssfeer en Hannibal besloot na het verdrag de stad te belegeren. Rome verklaarde Carthago prompt de oorlog.

Hannibal Barkas

Hierop volgde de beroemde tocht over de Alpen die Hannibal maakte met zijn soldaten en zijn krijgsolifanten. Belangrijker voor het verloop van de oorlog was echter dat Hannibal, eenmaal in Italië aangekomen, onverslaanbaar leek te zijn. Nadat hij Scipio en de Romeinen verraste bij Trebia (218 v.Chr.), zocht hij in in 216 v. Chr. een beslissende slag bij Cannae, in Zuidoost-Italië.

Slag bij Cannae

De daadwerkelijke troepensterkte bij veldslagen in de Oudheid is altijd moeilijk te bepalen. Gezien het aantal doden aan Romeinse zijde die in de slag bij Cannae vielen, was dit misschien wel de grootste nederlaag in de Romeinse geschiedenis. Vrijwel het gehele Romeinse leger van rond de 80 duizend man werd hier vernietigd (of grotendeels gevangen genomen, hier bestaat twijfel over) na een omsingeling door de Carthaagse troepen.

Militaire strategie

Zoals je in onderstaande afbeeldingen kunt zien, liet Hannibal de samengepakte Romeinse troepen optrekken in zijn breed en losjes opgestelde formaties. Zijn troepen stonden na contact met de Romeinen in een halvemaan vorm om de Romeinen heen. De veel sterkere cavalerie van Hannibal had inmiddels de Romeinse cavalerie verjaagd, waardoor zij vrij waren om de onbeschermde achterhoede van de Romeinen aan te vallen.Het resultaat was totale chaos in de Romeinse formaties. De mannen in de achterhoede wilde naar voren vluchten, maar drukte zo alleen maar de voorste linie in de Carthaagse infanterie. De Romeinen die in het midden van het leger stonden, moeten ook zwaar hebben geleden. Zij stonden samengepakt als bij een overvol concert en zagen voor en achter zich de slachting plaatsvinden.

historische betekenis Cannae?

Wat maakt deze ene slag nou zo belangrijk, als de Romeinen de oorlog uiteindelijk wonnen? Hoewel sommige Romeinse bondgenoten zich aansloten bij Carthago na Cannae, wist Scipio, Hannibal beslissend te verslaan in Noord-Afrika bij Zuma. Dit speelde hij klaar met behulp van dezelfde cavalerie die nog aan Carthaagse zijde stonden bij Cannae. De flankering en totale omsingeling bij Cannae zou echter nog eeuwen tot de verbeelding van militaire leiders spreken.

Von Schlieffen

In de periode voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog stelde de Pruisische militaire elite zichzelf maar één vraag: Hoe gaan we de perfecte omsingeling die Hannibal bij Cannae klaarspeelde, op grote schaal toepassen tegen Frankrijk? Generaal Alfred Graf Von Schlieffen, (die de leiding had over het oorlogsplan) beweerde zelfs het volgende: “De aanval in de flank is de essentie van de gehele geschiedenis van de oorlog.”

Onuitvoerbaar plan

Von Schlieffen wilde koste wat het kost in één klap het Franse leger vernietigen, aangezien Rusland in het Oosten snel zou aanvallen als de oorlog eenmaal begon. Een oorlog op twee fronten moest voorkomen worden. Het Schlieffenplan was vrij kortzichtig. Ten eerste hield het geen rekening met de neutraliteit van België. Deze zou geschonden worden met de omtrekkende beweging waar het plan om vroeg. Dit zou het nog neutrale Groot-Brittannië vrijwel zeker in de oorlog brengen. Bovendien moesten sommige delen van het leger volgens het plan zo ver marcheren, dat een omsingeling zoals bij Cannae nooit haalbaar is geweest (zie de afbeelding). Zoals we weten faalde dit plan in de praktijk volledig. In plaats van een snelle en totale overwinning ontstond er een slijtageoorlog in de loopgraven. Een briljante tactische zet van een generaal twee millennia geleden was blijkbaar niet de heilige graal van de militaire historie.