Diplomaten en hun onschendbaarheid

Diplomaten die te gast zijn in Nederland lijken hun bedienden uit te buiten. In de afgelopen vijf jaar hebben 26 bedienden melding gedaan van deze uitbuiting. De klachten zijn onderbetaling, ongewenste omgangsvormen en slechte arbeidsomstandigheden. Diplomaten kunnen niet of moeilijk gestraft worden voor deze misstappen vanwege hun onschendbaarheid.

Diplomaten en hun onschendbaarheid in de oudheid

Zolang er sprake is van ‘diplomatie’, is er al sprake van diplomatieke onschendbaarheid en immuniteit. Al in de oudheid was het gebruikelijk om de “fysieke integriteit van de persoon van de gezant” in oorlogs- en vredestijd te respecteren om zo de relaties met andere volken veilig te stellen. Vóór de Romeinse tijd werd de diplomatieke onschendbaarheid gewaarborgd door geloof. Door de expansie van de Romeinen, waardoor zij een multicultureel rijk kregen met verschillende religieuze en politieke invloeden, kwam er een secularisatie in de politieke onschendbaarheid.

Herauten in de Middeleeuwen

Een Heraut, of voluit: heraut van Wapenen, was in de Middeleeuwen ongewapend, onschendbaar en vrijgesteld van belastingen. Door de tabberd die herauten droegen waren zij herkenbaar als onschendbaar. De heraut had veel verschillende taken. Zo was hij vanwege zijn onschendbaarheid in oorlogstijd boodschapper. Daarnaast verklaarden herauten de oorlog en sloten zij vrede. Ook moesten zij een eis tot overgave overbrengen naar de vijand. Op het slagveld moesten de herauten testamenten opmaken, wat opnieuw mogelijk was door hun onschendbaarheid.

Franse Revolutie als voorbeeld

Het beste voorbeeld van het belang van de diplomatieke onschendbaarheid en immuniteit is de Franse Revolutie. De Franse Revolutionairen koppelde diplomatieke onschendbaarheid aan het Ancien Regime en zagen dit dus als iets negatiefs. Het liefst hadden zij het af willen schaffen. Dit zou echter zorgen voor diplomatieke isolatie omdat landen dan geen of minder snel diplomatieke betrekkingen aan zouden willen gaan met Frankrijk. De Franse Revolutionairen moesten de diplomatieke onschendbaarheid dus toch in stand houden.

Verdrag van Wenen

In het Verdrag van Wenen inzake diplomatiek verkeer (trad in werking in 1964 en vanaf 1967 opgevolgd door het Verdrag van Wenen inzake consulair verkeer) werden de afspraken gemaakt over diplomatieke onschendbaarheid en immuniteit zoals wij deze nu kennen. De belangrijkste doelstelling van het verdrag is: “functionarissen ervan te verzekeren dat zij taken zonder belemmeringen kunnen uitvoeren.” Volgens het verdrag is dit niet om diplomaten te bevoordelen, maar om te zorgen dat het werk moeiteloos uitgevoerd kan worden. Op deze manier kan het gastland (het land waar een diplomaat heengezonden is) geen invloed uitoefenen op de diplomaat en zijn/haar functioneren. Om deze reden genieten niet alleen diplomaten maar ook gebouwen met betrekking tot de diplomaat diplomatie immuniteit. Een diplomaat mag niet gearresteerd of vervolgd worden als hij de wet van het gastland overtreedt. 190 landen zijn onderdeel van het bovengenoemde verdrag.

Misbruiken

Het Verdrag van Wenen is in het verleden ook vaak misbruikt. In Londen werd op 17 april 1984 de politieagente Yvonne Fletcher doodgeschoten. De kogels die haar om het leven brachten waren afkomstig uit de Libische ambassade in Londen. Volgens het Verdrag van Wenen kunnen de personen die de kogels afvuurden niet vervolgd worden omdat zij zich in een gebouw bevonden van de ambassade. Groot-Brittannië had gehoopt dat Libië, als zendstaat van de diplomaten, afstand zou doen van de diplomatieke onschendbaarheid (alleen de zendstaat kan dit beslissen en niet de gaststaat om op deze manier niet het functioneren van diplomaten in gevaar te brengen). Dit deed Libië echter niet en de daders konden vrijuit terugtrekken naar hun land van herkomst.

Een ander voorbeeld van misbruik van het Verdrag van Wenen is recenter. In 2013 werden de Russische diplomaat Dmitri Borodin en zijn vrouw gearresteerd. Zijn vrouw had onder invloed gereden, was de macht over het stuur verloren en reed tegen stilstaande auto’s aan. Zij werd meegenomen naar het politiebureau. De buurvrouw van de diplomaten liet de politie weten dat de kinderen van het stel door hen mishandeld zouden worden. De politie trof in het huis de Russische diplomaat in beschonken toestand aan. Volgens de politie was de situatie dreigend voor de kinderen en werd er besloten ook de man mee te nemen naar het politiebureau. Of wel of niet bekend was bij de politie dat zij te maken hadden met een diplomaat is niet geheel duidelijk. Vanuit Rusland kwam er al snel kritiek, waarop het stel vrijgelaten werd. Vladimir Poetin eiste excuses van Nederland. Frans Timmermans, de destijdse Minister van Buitenlandse Zaken, bood excuses aan Rusland aan.

Oplossen?

Naar aanleiding van bovengenoemd incident laaide de discussie op. Is het Verdrag van Wenen verouderd? Moeten we dit allemaal wel toelaten? Hoewel afschaffing van de diplomatieke onschendbaarheid onmogelijk lijkt, wordt er toch over gediscussieerd. Ook het incident van de uitgebuite bedienden van diplomaten zal weer aanzetten tot discussie.