Monnik drinkt bier uit biervat (13e eeuw)

Dronken de mensen uit de middeleeuwen alleen maar bier en wijn?

Een wijdverspreide gedachte is dat mensen in de middeleeuwen geen water dronken, maar bier of wijn. Dit omdat het water in die tijd vaak vervuild was. Ook wordt er in middeleeuwse brieven en kronieken weinig verwezen naar het drinken van water door mensen, maar des te meer naar het drinken van bier en wijn. Dit zegt echter niet dat mensen geen water dronken, integendeel.

Wie goed zoekt naar bronnen uit deze tijd zal merken dat bepaalde bronnen uit de middeleeuwen het juist hebben over de voordelen van water drinken, zolang het maar uit goede bronnen komt. Een Byzantijnse arts uit de 7e eeuw, Paul van Aegina, vindt dat ‘van alle dingen, water het nuttigst is in elke vorm. Het is noodzakelijk om te weten dat het beste water verstoken is van smaak en geur, het aangenaamst is om te drinken en puur om te zien; en als het snel door de praecordia gaat, is er geen betere drank te vinden.’

Geen koud water bij zwangerschap, maar wijn

Er werd regelmatig geschreven over water en hoe het moest worden gedronken. De Regimen Sanitatis Salerni, een medisch gedicht geschreven na het jaar 1000 na Christus, gaf bijvoorbeeld als advies dat water van een koele bron goed voor je was, maar regenwater was nog beter. Tijdens een maaltijd was het echter beter om wijn te drinken, omdat water de maag teveel af zou koelen. De Italiaanse schrijver Michele Savonarola uit de 15e eeuw opperde zelfs dat zwangere vrouwen beter geen koud water konden drinken, omdat het niet goed voor de foetus zou zijn en een generatie van meisjes zou veroorzaken. In plaats van water moesten ze wijn blijven drinken.

Het beste van IsGeschiedenis in je inbox? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief! Helemaal niks missen? Volg ons op Facebook!

Zeker in de late middeleeuwen waren ‘de politiek’ en autoriteiten zich bewust van de voordelen van gezond en hygiënisch drinkwater. Architect Leon Battista Alberti (15e eeuw) schreef in zijn boek De re aedificatoria (letterlijk: Over Bouwen) dat stedelijke gebieden een goede watervoorziening nodig hebben. ‘De stad heeft een grote hoeveelheid water nodig, niet alleen om te drinken, maar ook om te wassen, voor leerlooiers en volders, afvoerders en – heel belangrijk – in geval van plotselinge brand. Maar het beste water moet worden bewaard om te drinken en de rest moet worden verdeeld naar behoefte.’

The Conduit: systeem dat voor zoet water zorgde in hartje Londen

Londen bouwde in de dertiende eeuw The Great Conduit. Dit systeem bracht zoet, stromend water uit de bron van de kleine rivier Tyburn naar het centrum van Londen via loden leidingen, zodat iedereen water tot zijn beschikking had. Dit systeem werd keurig bijgehouden en in de 14e en 15e eeuw uitgebreid naar andere delen van de stad. Het stond burgers vrij bij deze punten kleine hoeveelheden water te halen, maar er werden wel bewakers aangesteld zodat burgers niet te veel water meenamen. Londen was niet de enige stad die zo’n systeem had, meerdere steden volgden en dat toont aan dat schoon, zoet water in sommige steden wel voorhanden was.

Ook stonden er op veel plekken in Europa nog aquaducten; overblijfselen uit de Romeinse tijd. Een flink aantal vroegmiddeleeuwse steden gebruikten de aquaducten nog en hadden dus ook de technische kennis om een aquaduct te benutten. Sommige pausen in Rome gebruikten de aquaducten zelfs nog in de tiende eeuw, om de badhuizen, waterbronnen en doopplaatsen draaiende te houden.

Kerk had ook een vinger in de pap

Daarnaast had de religie ook nog een impact. Biografieën van heiligen vermeldden dat heiligen geen alcohol dronken, maar water. Ook moesten sommige middeleeuwse mensen boete doen en werd hen het ‘lekkerdere’ eten en drinken afgenomen. Wijn was dus tijdelijk geen optie meer, waardoor water als enige overbleef, in combinatie met brood. Zelfs Michelangelo leefde een tijdje op water, op aanraden van zijn arts. Hij had last van nierstenen en moest daarvoor water uit een bron buiten Rome drinken. De ‘kuur’ werkte als een tierelier, want de kunstenaar was vol lof. ‘Ik ben veel beter dan ik geweest ben. ’s Ochtends en ’s avonds heb ik het water gedronken uit een bron ongeveer veertig mijl van Rome, die de steen breekt. Ik heb thuis in een voorraad (water) moeten liggen en drink of kook met niets anders.’

Water drinken dus niet zo zeldzaam als vaak wordt gedacht

Mensen in de middeleeuwen waren zich dus bewust van het vervuilde drinkwater in de steden en bleven ook ver weg van water uit moerassige gebieden of plaatsen met stilstaand water. Ze letten op de bron: was die betrouwbaar, dan dronken ze het water. Maar ze hadden toch een voorkeur voor wijn of bier, gewoonweg omdat daar meer smaak aan zat.