Een greep uit de tafelreden van Maarten Luther

In de jaren dat Maarten Luther in ‘het zwarte klooster’ van Wittenberg woonde, voerde hij gesprekken met (inwonende) studenten en volgelingen tijdens diners en wandelingen. Tussen 1531 en 1544 schreven studenten zijn uitspraken op en gaven deze uit in 1566.
 

Luther keerde in het jaar 1522 terug uit de Wartburg, waar hij na het Edict van Worms in 1521 de bescherming van keurvorst Frederik de Wijze genoot. Veel mensen kwamen bij Luther en zijn vrouw Katherina von Bora over de vloer, ze waren zeer gastvrij. Vele bezoekers maakten een lange reis om te horen van de reformator die zovelen had geïnspireerd. Twaalf van Luthers studenten waren zo onder de indruk van Luther, dat zij vrijwel alles opschreven wat hij tijdens zijn gesprekken aan de eettafel zei. Het is niet voor te stellen hoe vreemd dat voor Luther moet zijn geweest.

Tafelreden over de Bijbel

Het huis van Luther in Wittenberg. Tegenwoordig een museum

Een onderwerp dat in de tafelreden van Luther centraal staat, is het belang dat hij aan de Bijbel hecht. Volgens Luther was de Bijbel het belangrijkste boek ooit geschreven. ‘Homerus en Vergilius uit de Oudheid hebben ons mooie boeken achtergelaten, maar die zijn nietszeggend vergeleken met de Bijbel.’Hij beargumenteerde dat er geen twijfel over bestond dat de Bijbel het Woord van God is. Hoewel talloze vorsten probeerden verspreiding van het boek tegen te gaan, zijn deze allemaal verdwenen, maar de Bijbel bleef bestaan en zal altijd blijven bestaan. Dat het boek overleefde zonder steun van machtige personen, was volgens Luther hét bewijs.

Kritiek op de kerk

Luther uitte vanzelfsprekend tijdens de tafelgesprekken de nodige kritiek op Rome. Hij zag een groot verschil tussen de woorden die hij in de Bijbel las en de regels van de katholieke kerk. Hij was zich ervan bewust dat verandering niet gemakkelijk zou zijn: ‘Het is onmogelijk dat de ware christelijke kerk blijft bestaan zonder dat er bloed vloeit, want haar vijand de duivel is een leugenaar en een moordenaar… Als menselijke wezens de kerk hervormen, zal dit niet zonder slag of stoot gaan.’

De paus kan geen fouten maken?

Luther was daarnaast niet te spreken over het feit dat de kerk zei nooit fouten te maken.  De paus en zijn aanhangers beweerden dat het kerkelijk gezag in Rome geen fouten kan  maken omdat het de vertegenwoordiging van God op aarde is. Volgens Luther kan de geestelijkheid juist wel fouten maken door hun ‘menselijke’ daden. Aangezien bisschoppen bijvoorbeeld een menselijke keuze maken wie zij als nieuwe paus verkiezen, kun je dit ook in twijfel trekken en daarmee alle besluiten die deze paus neemt. Luther nam zaken als zijn kerkelijke ban dan ook totaal niet serieus.

De vijanden van het christendom

Niet alleen trok Luther de autoriteit van de paus in twijfel, in zijn ogen was de paus de belichaming van het kwaad: ‘De Antichrist is de paus en de Turk samen; een beest vol leven moet een lichaam en ziel hebben. De ziel van de antichrist is de paus, zijn lichaam de Turk.’ In de tijd van Luther waren de Ottomanen aanwezig tot in Oost-Europa. De dreiging voor het christendom was nooit groter. Als je erover nadenkt is deze uitspraak van Luther daarom een logische verklaring: Als de paus de antichrist was en hij christenen op een dwaalspoor zette, was dat de reden dat de Ottomanen zoveel overwinningen op de aanhangers van ‘het ware geloof’ boekten.

Bronnenkritiek?

Dit artikel is slechts een kleine greep uit de interessante tafelreden van Luther. De lezer moet zich afvragen in hoeverre de tafelreden echt de woorden van Luther waren. Niet alleen werd het boek door meerdere leerlingen geschreven, het is meermaals vertaald en verschillende mensen interpreteren de uitspraken van Luther anders. Bovendien deed Luther zijn uitspraken in verschillende gesprekken en zonder enig verband met voorgaande gesprekken. De tafelreden geven ons meer een beeld van wat er speelde in Luthers leven en waar hij zich destijds zorgen over maakte, dan dat het een samenhangend geheel is van zijn overtuigingen en principes.