Een oer-Hollandse geschiedenis van jenever

De Britten drinken gin, de Russen drinken wodka en de Fransen drinken cognac. Nederlanders daarentegen drinken jenever. Al meer dan 500 jaar lang is jenever de traditionele Nederlandse sterkedrank. Echter de laatste decennia boet jenever in aan populariteit onder de Nederlanders. Ondanks een trouwe basis van jeneverliefhebbers moeten veel oude stokerijen noodgedwongen de deuren sluiten.

Een oud-Hollandsch product

Oude en jonge jenever mag volgens Europese wetgeving alleen in België en Nederland geproduceerd worden, op de productie van deze drank zit dus een beschermde geografische aanduiding. Jenever is dan ook een typisch product van de lage landen. Het destilleren van alcohol is een uitvinding van de Arabieren die in de 14e eeuw over Europa verspreid werd. Jenever zoals wij die nu kennen werd waarschijnlijk voor het eerst in de 17e eeuw gestookt. De eerste officiële vermelding van jenever werd gedaan in ‘Een Constelijck Destileer Boec’ in 1552. Hier werd gesproken over een recept voor geneverbessenwater of aqua juniperi. Hiernaast werd jenever in de 16e eeuw verkocht als een medicijn tegen spierpijn door de Nederlandse arts Franciscus de le Boë Sylvius. Al snel merkten mensen ook de prettige bijeffecten van het levenswater op, binnen een eeuw transformeerde het levenswater dan ook tot een genotsmiddel. Om het misbruik tegen te gaan werden er vanaf 1606 in De Nederlanden belastingen geheven op de verkoop van sterke dranken. Toch bleef destillaat tot de 16e eeuw een medicinaal karakter houden.

Graantekorten in roerige tijden

De 17e en 18e eeuw waren in de Nederlanden roerige tijden, de lage landen bevonden zich vaak onder buitenlands bewind en er werden verschillende oorlogen uitgevochten. Voor de jeneverstokerij betekende dit dat deze vaak te lijden had aan dreigende graantekorten of aan banden gelegd door werd algemene verboden. In 1601 werd onder het Spaanse bewind de productie en verkoop van sterke drank, gedestilleerd uit groenten, fruit of graan, verboden in de Zuidelijke Nederlanden. Het gebruik van jenever was zo populair geworden dat de overheid vreesde voor een tekort aan graan voor het bakken van brood. Het Vlaamse Hasselt behoorde op dat moment niet tot de Zuidelijke Nederlanden, hier mocht dus nog steeds jenever gestookt worden. De jeneverproductie in Hasselt kwam pas echt op gang toen de stad tussen 1675 en 1681 door een Nederlands garnizoen werd bezet. Onder invloed van de Hollandse bezetters werd de Vlaamse brandewijn ook gearomatiseerd met allerhande kruiden en bessen. Onder het Oostenrijkse bewind tussen 1713 en 1794 werd het stoken van brandewijn weer oogluikend toegestaan. Bij het stoken van jenever blijft er immers ook een restproduct van granen over wat goed gebruikt kon worden als veevoer.

Jenever en de industriële revolutie

De industriële revolutie kwam in Nederland pas vrij laat op gang, vanaf 1850 werd de overgang naar de stoomtechniek in Nederland doorgevoerd en schoten de fabrieken als paddenstoelen uit de grond. Dit resulteerde de teloorgang van vele traditionele branderijen. Nieuwe technieken maakten het mogelijk om het destilleerproces van jenever te verbeteren en goedkoper te maken. Het werd mogelijk om neutrale alcohol te gebruiken voor de productie van jenever in plaats van moutwijn. Deze goedkopere jenever was neutraler van smaak en werd erg populair onder de massa van arbeiders. Nog altijd bleef er een bepaald percentage moutwijn aan jenever toegevoegd worden om enige smaak te behouden. Aan het einde van de negentiende eeuw worstelde de Nederlandse overheid met de grote populariteit van de jenever en het daaruit voortkomende dronkenschap en wangedrag van de jeneverliefhebbers. Voor veel arbeiders was jenever een van de weinige pleziertjes in het leven en een ontsnapping aan de dagelijkse realiteit. De overheid probeerde deze problemen te bestrijden door middel van het heffen van hoge accijnzen op sterke drank.

Moeilijke tijden

Tijdens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog ontstond er voedselschaarste waardoor de productie van jenever terugliep. Door de lage beschikbaarheid van graan kon er nauwelijks moutwijn geproduceerd worden. Het percentage moutwijn daalde zodanig dat er vanaf die tijd onderscheid gemaakt werd tussen jonge jenever, met een laag moutwijn percentage, en oude jenever, met een hoger moutwijn percentage. De klassieke jenever, volledig bestaand uit moutwijn, was ondertussen nauwelijks meer verkrijgbaar. Na de Tweede Wereldoorlog werd jenever minder populair, maar sinds de jaren ’70 proberen destilleerders de verkoop van jenever weer omhoog te brengen door exclusieve jenevers op de markt te brengen. Deze ambachtelijk geproduceerde jenevers worden vaak op de markt gebracht onder de noemer korenwijn.

Er wordt nog steeds hard gewerkt aan de comeback van jenever, Bols probeert hun genever internationaal op de markt te presenteren als onmisbaar ingrediënt van een moderne cocktailbar. En in Amsterdam proberen jonge ondernemers jenever weer nieuw leven in te blazen door nieuwe lokale en biologische jenevermerken te lanceren. Jenever heeft zijn veerkracht eerder laten zien, wie weet proosten we binnenkort in Nederland allemaal weer met een glaasje jenever.