Emoties - Geschilderde gevoelens in de Gouden Eeuw

De tentoonstelling Emoties - Geschilderde gevoelens in de Gouden Eeuw is van 11 oktober 2014 tot en met 15 februari 2015 te zien in het Frans Hals Museum. De tentoonstelling laat aan de hand van thema’s als Lijden en Wanhoop, Liefde en Lust, Vreugde en Vrolijkheid zien hoe schilders in de 16e en 17e eeuw emoties geloofwaardig uitbeeldden. Vrijwel niets in de schilderkunst van de Gouden Eeuw was immers belangrijker dan het overtuigend in beeld brengen van menselijke emoties. De bekende kunsthistoricus en publicist Gary Schwartz stelt de tentoonstelling samen.

Volgens kenners was de schoonheid van een schilderij niet half zo belangrijk als de hartstochten die er in te zien waren. Maar hoe gaven schilders die twijfel, angst, ontzetting of woede weer op doek? En hoe lezen wij van het uiterlijk die innerlijke gevoelens af? Is het gezicht daadwerkelijk de spiegel van de ziel? Gastconservator Gary Schwartz, die de tentoonstelling heeft samengesteld op basis van een concept van conservator Anna Tummers, laat bezoekers kennismaken met de verschillende inzichten en theorieën die in de 17e eeuw bestonden over hoe het schilderen van emoties het best kon worden uitgevoerd. Aan het einde van de tentoonstelling krijgt de bezoeker aan de hand van actueel wetenschappelijk onderzoek inzicht in hoe wij, als toeschouwers in de 21ste eeuw, uitgebeelde emoties zien en ervaren.

Cornelis Pietersz Holsteijn - Venus en Amor bewenen de dode Adonis , c. 1647, olieverf op doek, 99 x 206 cm, Frans Hals Museum, Haarlem Foto Margareta Svensson

De tentoonstelling bevat meer dan 50 werken uit de collectie 16e en 17e-eeuwse schilderijen van onder andere het Frans Hals Museum, het Rijksmuseum, het Mauritshuis, Museum Boijmans van Beuningen, Musée des Beaux-Arts de Strasbourg, Teylers Museum, het Centraal Museum en enkele particuliere binnen- en buitenlandse verzamelingen. Het Museum der bildenden Künste in Leipzig leent het beroemde schilderij De Mulat van Frans Hals uit. Behalve schilderijen van Hals toont de tentoonstelling historiestukken, genreschilderijen en portretten van meesters als Pieter Lastman, Rembrandt, Claes Moyaert, Jan Steen en Frans van Mieris. Een hoogtepunt is een weinig bekende, monumentale Doornenkroning van Christus door de Haarlemse schilder Jan Miense Molenaer.

Rembrandt Harmensz van Rijn – De hoofdoperatie : allegorie op het zintuig van het gevoel, c. 1 624/25, olieverf op paneel, 21 x 17,8 cm, The Leiden Collection, New York © The Leiden Collection, New York

Uitbeelden van emoties

Volgens de beroemde schildersleraar Karel van Mander was het geloofwaardig uitbeelden van emoties ‘de ziel’ van het werk. In zijn Schilder-boeck uit 1604 wijdde hij een hoofdstuk aan de correcte uitbeelding van de emoties. Volgens Van Manders latere collega Willem Goeree schuilde in de uitbeelding van de emoties ‘de grootste kracht van de hele schilderkunst’. In de 17e eeuw werd in boeken en prenten in groot detail uitgelegd en afgebeeld hoe een innerlijk gevoel was af te lezen aan een uiterlijke beweging of pose. Rembrandt daarentegen raadde zijn leerlingen aan om als een soort acteur de emoties uit te beelden die ze wilden schilderen. In een aantal zelfportretetsen oefende Rembrandt de uitbeelding van extreme emoties. Vroeg werk van zijn hand is te zien in de tentoonstelling.

Catalogus, audiotour en evenementen

Bij de tentoonstelling verschijnt een full-color catalogus met bijdragen van Gary Schwartz en de filosoof en psycholoog Machiel Keestra. Daarnaast zal de tentoonstelling begeleid worden door een gratis audiotour. Deze tour is ook te beluisteren via de Frans Hals Museum app. Bij de tentoonstelling zullen nevenactiviteiten en evenementen georganiseerd worden, variërend van debatten, lezingen en workshops tot rondleidingen. Het deel van de tentoonstelling dat inzicht biedt in actueel wetenschappelijk onderzoek is tot stand gekomen met medewerkers van de Universiteit van Amsterdam, de TU Delft en de Radboud Universiteit Nijmegen.

Rembrandt Harmensz van Rijn - Zelfportret met baret en opengesperde ogen , 1630, ets en burijn, 5,1 x 4,5 cm, Teylers Museum, Haarlem

Sponsors

De tentoonstelling wordt mogelijk gemaakt door financiële steun van de Dr. Marijnus Johannes van Toorn & Louise Scholten Stichting, Stichting Zabawas, J.C. Ruigrok Stichting, het SNS REAAL Fonds en de Gemeente Haarlem. Het museum wordt ondersteund door deelnemers van de BankGiro Loterij.