Exsurge Domine – begin van het protestantisme

Op 15 juni 1520 ontvangt Maarten Luther de dreigbul Exsurge Domine van paus Leo X (1513-1521). Met de bul wil de paus dat Luther afstand doet van zijn eerdere uitspraken in de 95 stellingen die hij formuleerde in Wittenberg. Luther reageert met drie grote geschriften waarin hij achter zijn stellingen blijft staan. Hierna wordt Maarten Luther in de ban gedaan door paus Leo X. Het wordt gezien als de start van het protestantisme en de Reformatie.

Maarten Luther, geboren in 1483, werd in 1507 priester nadat hij twee jaar eerder toetrad in het  Augustijnenklooster. Tijdens de vele biechten, die mensen bij hem kwamen doen, kreeg Luther steeds meer moeite met het feit dat gelovigen hun zonden konden afkopen door middel van aflaten.

95 stellingen

Het was niet zozeer het systeem wat hem tegen het verkeerde been stootte als wel de uitwassen die dit met zich meebracht. De inkomsten van de aflaten werden bijvoorbeeld voor de nieuwbouw van de Sint Pieterskerk gebruikt. In 1517 verwerkte Luther in zijn 95 stellingen alle misstanden die hij tegenkwam binnen het katholieke geloof. Deze lijst spijkerde hij op de Slotkerk in Wittenberg.

Katholieke reactie

Al werden zijn 95 stellingen snel verspreid, een reactie vanuit de katholieke kerk ontving Luther in eerste instantie niet. De faculteiten theologie in Leuven en Keulen waren in 1519 de eerste katholieke instituten die Luther's mening over aflaten veroordeelden. Het Vaticaan reageerde later door enkele commissies op te richten die de opdracht kregen om de stellingen van Luther, waarin de paus als ongewenst werd omschreven, nauwkeurig te bestuderen.

In de ban

De uitkomst van het onderzoek was uiteindelijk de Exsurge Domine, een pauselijke bul waarin Leo X dreigde met excommunicatie uit de kerk als Luther geen afstand deed van zijn uitspraken. De paus gaf Luther zestig dagen bedenktijd om zijn mening te herzien. Luther bleef bij zijn mening en verbrandde, op de dag dat zijn gestelde termijn afliep, de bul. Een maand later, in januari 1521, werd Luther officieel in de ban gedaan door paus Leo X.